چند سال پیش اگر کسی در مورد ترمیم سیستم عصبی حرف می‌زد، هیچ کس او را جدی نمی‌گرفت. حتی اکنون نیز در کتاب های درسی، ذکر شده که سلول های دستگاه عصبی در صورت آسیب دیدن، غیر قابل ترمیم هستند. اما امروز بازگرداندن عملکرد سلول های عصبی، نوید قابل توجهی دارد. با وجود تلاش های انجمن های ملی ام اس و سرمایه گذاری های میلیون دلاری در زمینه تحقیقات، عبارت «دستگاه عصبی ترمیم می‌شود» دیگر یک هدف دور از دسترس نیست.
ما در برهه حساسی از زمان هستیم که راه حل های کاهش یا توقف پیشرفت ام اس، می‌تواند جهان این بیماران را تغییر دهد. از جمله رویکردهایی که در زمینه ترمیم دستگاه عصبی اتخاذ شده اند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آزمایشات بالینی برای اینکه مغز را تحریک کند تا از ظرفیت طبیعی خود برای ترمیم سلول های آسیب دیده استفاده کند
- دسته ای از آزمایشات بالینی که بر محور سلول های بنیادی برای رفع آسیب سلول های عصبی فعالیت می‌کنند
- پیدا کردن روش هایی برای محافظت از نورون ها در برابر آسیب سیستم ایمنی
- کشف و توسعه راه های جدید برای ترمیم دستگاه عصبی
تیم های مختلف حوزه تحقیقاتی بیماری ام اس اکنون بیش از 100 محقق را در اختیار دارند و تاکنون بیش از 180 مقاله تحقیقاتی منتشر کرده اند. طی این تحقیقات اهداف درمانی جدید شناسایی شده است و همچنین آزمایش های بالینی برای کشف استراتژی های مناسب در حال طراحی می‌باشد.
استفاده از ظرفیت طبیعی مغز برای ترمیم دستگاه عصبی
تحقیقاتی که تا به امروز در حوزه بیماری ام اس انجام شده است نشان می‌دهد که مغز انسان قادر است میلین سلول های عصبی را تا حدودی ترمیم کند اما فرایند ترمیم ممکن است متوقف شود. ما هنوز موفق نشده ایم که دلیل توقف ترمیم دستگاه عصبی را بفهمیم. اما هم اکنون در حال انجام آزمایشاتی هستیم که ترمیم میلین را تحریک می‌کند. در این آزمایشات، هدف، بررسی مولکول های اصلی سازنده میلین یعنی اولیگودندوسیت ها است.
یکی از کارآزمایی های بالینی کوچک در فاز 2 تحقیقات، نشان داد که آنتی هیستامین خوراکی به طور متوسط، انتقال سیگنال های عصبی مربوط به نورون های بخش بینایی را بهبود می‌بخشد.
در یک آزمایش دیگر مشخص شد که با مسدود کردن یک مولکول خاص در برخی از سلول های بنیادی، آنها قادر به تحریک فرایند ترمیم میلین هستند.
ترمیم دستگاه عصبی با سلول های بنیادی
تحقیقاتی که روی سلول های بنیادی انجام شده است نشان می‌دهد که بسیاری از انواع این سلول ها از پتانسیل ویژه ای برای سرکوب بیماری ام اس و ترمیم دستگاه عصبی برخوردار هستند. حتی می‌توان از این سلول ها برای روش های درمانی فوری در مورد بیمارانی که نوع پیشرونده ام اس را دارند استفاده کرد.
از کجا بفهمیم ترمیم دستگاه عصبی امکان پذیر است؟
برای اینکه تشخیص دهیم «آیا ترمیم دستگاه عصبی امکان پذیر است یا خیر؟» و اینکه «آیا روش های پیشنهادی ما نتیجه خواهد داد یا خیر؟» باید از رویکردهای زیر استفاده کنیم:
- تصویربرداری مغز و اسکن اعصاب پشت چشم.
- استفاده از نشانگرهای زیستی که به خون و یا مایع نخاعی فرستاده می‌شوند تا به عنوان ردیاب هایی غیر مستقیم، میزان موفقیت را در عمل ترمیم دستگاه عصبی نشان دهند.
- ارزیابی های بالینی سریعتر برای بررسی میزان اثربخشی به جای منتظر ماندن و دنبال کردن سیر تکاملی بیماری.
محافظت از سیستم عصبی
یکی از بهترین و موثرترین راه ها برای جلوگیری از گسترش بیماری ام اس این است که از دستگاه عصبی در برابر آسیب های دستگاه ایمنی محافظت کنیم. البته این روش یک نوع روش ترمیمی به حساب نمی‌آید اما بررسی آن خالی از لطف نیست. در این روش از داروهایی استفاده می‌شود که به طور قابل توجهی سرعت آتروفی مغز را کم می‌کنند. از جمله این داروها می‌توان به لیپوئیک اسید اشاره کرد که به جلوگیری از آسیب فیبرهای عصبی کمک می‌کند.
تحقیقات درباره میلین سازی مجدد
در سال 2020، محققان دانشگاه کمبریج در فاز 2 کارآزمایی بالینی تحقیقات خود پیرامون میلین سازی مجدد در بیماران ام اس، دریافتند که Targretin (دارویی مخصوص سرطان) باعث می‌شود، میلین سازی مجدد در دستگاه عصبی اتفاق بیفتد. آنها با استفاده از اسکن مغز به این نتیجه دست پیدا کردند. اما چیزی طول نکشید که متوجه شدند این دارو عوارضی جدی در بیماران به جای می‌گذارد از جمله اختلال در عملکرد تیروئید و بالا رفتن میزان چربی خون.
اکنون این محققان به دنبال این هستند که بفهمند آیا «متفورمین» می‌تواند همان نتیجه را با عوارض کمتر ایجاد کند یا خیر.
استفاده از آنتی بادی مونوکلونال
یکی از تحقیقات در حال انجام در زمینه ترمیم دستگاه عصبی، در فاز 2 کارآزمایی بالینی قرار دارد. فاز 1 این تحقیق اثبات کرده است که آنتی بادی مونوکلونال قادر است از سد خونی مغزی عبور کرده و به سطح الیگودندروسیت ها متصل شود و به تقویت میلین کمک کند. هم اکنون در فاز 2 این تحقیقات، مطالعات حیوانی در حال انجام است تا میزان اثربخشی این آنتی بادی روی ترمیم میلین نورون ها را تخمین بزند.
همه بیماران علائم و نشانه های یکسانی دارند!
افسانه های نادرست در مورد ام اس بیان می‌کنند که علائم این بیماری در افراد مختلف یکسان است! در حالی که واقعیت چیز دیگری می‌گوید. هیچ دو بیماری به یکدیگر شبیه نیستند. برخی از بیماران، از دست دادن بینایی را تجربه می‌کنند. در حالی که عده ای دیگر در فعالیت های حرکتی دچار مشکل می‌شوند. علائم این بیماری اغلب غیر قابل پیش بینی است.
مطالعات حیوانی
مجموعه ای از مطالعات حیوانی در سراسر جهان در حوزه ترمیم دستگاه عصبی در حال انجام است که برخی از آنها به نتایج امیدوار کننده ای دست پیدا کرده اند. برخی از این مطالعات عبارتند از:
- تعدادی از محققان سوئیسی با تزریق تئوفیلین (دارویی مخصوص آسم) توانستند میلین های آسیب دیده را بازسازی کنند. این تحقیق روی جمعیتی از موش ها انجام شد. گزارش این تحقیق مربوط به جولای 2020 می‌باشد.
- محققان دانشکده پزشکی دانشگاه اورگان در پورتلند در حال بررسی یک ترکیب مصنوعی برای ترمیم میلین هستند. مکانیسم عمل این ترکیب به این صورت است که یک پاسخ حفاظتی را در سلول های تولید کننده میلین تحریک می‌کند. این موضوع سبب شده است در موش های مبتلا به بیماری شبیه ام اس، از آسیب به میلین جلوگیری شود.
- برخی از مطالعات حیوانی نشان می‌دهند که ترکیباتی مانند استروژن، التهاب و ناتوانی را در موش های مبتلا به بیماری شبه ام اس کاهش می‌دهد. بخشی از تحقیقات به بررسی اثر کلرونیندازول روی تقویت مجدد میلین و کاهش التهاب می‌پردازد.
حرف آخر!
دستیابی به هرگونه موفقیت در حوزه ترمیم دستگاه عصبی، پیشرفت های خارق العاده ای در زندگی افراد مبتلا به ام اس ایجاد خواهد کرد. با رسیدن به این موفقیت ها، ما می‌توانیم جان دوباره ای به مبتلایان بدهیم، حتی آنهایی که از نوع پیشرونده ام اس رنج می‌برند.
