[yaro]

رازك و خواص آن
humulus lupulus

رازك با نام عمومي Hops كه به عربي حشيشه الدينار ناميده مي شود، گياهي است علفي، چند ساله و بالا رونده.

اين گياه 2 پايه بوده و اعضاي آن پوشيده از تارهاي خشن است.

برگ هاي گياه، متقابل، دندانه دار و مركب از 3 تا 5 لوب نامساوي است. گل هاي نر به صورت مجتمع و گل آذين خوشه هستند.

گل هاي ماده، به صورت مخروط مانند سفيد مايل به حنايي مي باشند.

قسمت مورد استفاده گياه، مخروط هاي ماده(گل هاي ماده) آن است كه داراي بوي معطر و مطبوع با طعم تلخ است.

اين گياه بيشتر در نواحي شمال ايران از جمله گرگان، چالوس، تنكابن، رشت، لاهيجان و آستارا مي رويد.

تاريخچه:

كاربرد عمده ي رازك در توليد ماءالشعير به دليل طعم تلخ آن است. عصاره ي رازك به عنوان طعم دهنده در غذا و صنعت نوشابه سازي مصرف مي شود.

در قديم، از خاصيت مُدر بودن آن استفاده مي شد. ديگر مصارف سنتي آن، درمان انقباضات روده اي، بيماري سل، سرطان و التهاب مثانه بود.

حمام كردن در وان زوائد حاصل از تخمير رازك، تأثير جوان كننده دارد و براي رفع مشكلات قاعدگي موثر است.

برخي اوقات، در افرادي كه رازك مي چيدند، اثرات آرام بخش مشاهده مي شد و به همين جهت از گل هاي رازك، به عنوان مُسكن استفاده مي كردند. گاهي نيز به منظور رفع مشكلات عصبي، گل هاي رازك را در بالش مي گذاشتند. عصاره برخي از انواع رازك به دليل خاصيت نرم كنندگي، در فرآورده هاي پوستي به كار مي رود.

منبع جغرافيايي:

گياه از كشت رازك ماده در بسياري از نقاط از جمله غرب اروپا، هند، چين و آمريكا به دست مي آيد.

تركيبات مهم:

اين تركيبات عبارت هستند از:

* مواد تلخ از جمله آسيل فلوروگلوسيدهاي موجود در رزين،

* اسانس به ميزان 3/0 تا 1 درصد كه حاوي ميرسن، لينالول، فارنزن و كاريوفيلن است،

* تانن به ميزان 2 تا 4 درصد،

* فلاونوئيد،

* مقدار كمي فنل كربوكسيليك اسيد از جمله اسيد فروليك و اسيد كلروژنيك.

اثرات مهم:

رازك داراي اثر آرام بخش مي باشد، به خصوص هنگامي كه همراه با آرام بخش هاي ديگر گياهي مصرف مي شود.

همچنين در بدخوابي عصبي و استرس ها استفاده مي شود.

رازك به صورت دم كرده با مزه ي تلخ به عنوان مقوي معده، محرك اشتها و افزاينده ي ترشحات معده كاربرد دارد؛ اسيدهاي تلخ آن شامل لوپولون و هومولون داراي خواص ضد ميكروبي است.

در طب عوام از دم كرده ي آن جهت درمان زخم معده و به عنوان ضد ورم مثانه استفاده مي شود.

فرآورده هاي دارويي:

حدود 70 فرآورده ي آرام بخش از رازك در آلمان وجود دارد. در انگلستان حدود 60 فرآورده از آن تهيه مي گردد كه همگي به عنوان آرم بخش استفاده مي شود.

عمده ي اين فرآورده ها به صورت قرص هستند.

از عصاره ي خشك رازك به صورت چاي و يا فرآورده هاي ديگر به عنوان خواب آور و مُسكن استفاده مي شود.



تهيه چاي: يك ليوان آب در حال جوشيدن را بر روي نيم گرم گياه له شده يا پودر بريزيد و 15 دقيقه صبر كنيد؛ سپس صاف كرده و ميل نماييد.

نگهداري:

رازك بايد دور از نور و در هواي سرد نگه داري شود. حداكثر مدت نگهداري يك سال است.

عوارض جانبي:

مصرف رازك ممكن است در بعضي افراد حساسيت پوستي ايجاد كند. علت آن مربوط به گرده هاي گياه است.

مهم ترين اثرات گزارش شده رازك:

آلرژي زا، ضد درد، ضد باكتري، ضد عفوني كننده، ضد اسپاسم، ضد تومور، معرق، هضم كننده، ادرارآور، قاعده آور، استروژنيك، مُلين، خلط آور، قارچ كش، خواب آور، شيرافزا، مُسهل، مخدر، مقوي اعصاب، مقوي معده، آرام بخش، مقوي رحم، ضد كرم و كاهش دهنده ي ميل جنسي.

نكات قابل توجه:

1- چاي و يا دم كرده ي رازك بهتر است شب هنگام يا قبل از خواب مصرف شود تا بتوان خواب آرام تري را در پيش داشت. اين ميزان مصرف را مي توان تا سه بار در روز تكرار كرد.

2- ميزان مصرف فراورده هاي صنعتي رازك مانند قرص و يا كپسول در راهنماي همراه دارو توصيه شده است.

3- گل هاي ماده تحت عنوان Strobiles مشهور مي باشند كه قسمت دارويي رازك هستند.

4- خواص گياه رازك به طور چشمگير به نو يا كهنه بودن آن ارتباط دارد، چون مواد موجود در آن با گذشت زمان اكسيد مي گردند. مثلا مصرف تازه ي گل هاي ماده براي رفع بدخوابي بسيار موثر است، در صورتي كه خشك شده ي گل هاي ماده براي پُر كردن بالش افرادي كه داراي بي خوابي هستند مناسب است. تعويض گل هاي خشك ماده در اين بالش هاي بايد هر دو سه ماه صورت گيرد، چون گل هاي خشك كهنه رازك داراي خاصيت محرك مي باشند.

5- براي رفع بي خوابي بهتر است از گل هاي ماده ي تازه خشك شده و يا گل هاي فريز شده استفاده نمود. در اين صورت بر روي 2 قاشق چاي خوري از گل ها، يك ليوان آب جوش ريخته و پس از 5 تا 10 دقيقه صاف نموده و ميل كنيد.
دكتر xxxxxxxxxxxx - دكتراي تخصصي فارماكوگنوزي

استاد دانشكده داروسازي دانشگاه تهران