[# پریسا #]

یوگا اهمیت فراوانی، در تعادل بین آیدا و پینگالا، یا سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک دارد. این دو سیستم عصبی، به ترتیب، به نیمکره های چپ و راست مغزی و همچنین به تنفس، مربوط هستند. یوگی‌ها متوجه شدند که با کنترل و تعدیل عملکرد تنفس، سیستم عصبی و به تبع آن، نیمکره های مغزی، تحت کنترل درمی‌آیند. تنفس در مجرای چپ بینی، فعالیتهایی که به نیمکره راست مغز مربوط است، و نفس کشیدن با مجرای راست بینی، فعالیتهایی که با نیمکره چپ مغزی در ارتباط هستند را، تحت تأثیر قرار می‌دهد.

یوگی‌های زمان قدیم، همچنین به ارتباط قوی بین چشمها و مغز پی برده بودند و باور داشتند که اگر چشم‌ها بی‌حرکت شوند، امواج مربوط به مغز می‌توانند وارد فاز سکون شوند، آنها تراتاکا (Trataka) را توسعه دادند، تکنیکی که به وسیله آن، در حال باز بودن چشم‌ها می توان امواج مغزی را آرام کرد.
غده پینه آل یا صنوبری :
یک غده کوچک به اندازه نخود، بالای سطح فوقانی نخاع، به نام غده پینه آل وجود دارد که در واقع بین دو نیمکره مغزی در بالای مخچه قرار گرفته است. دانش پزشکی مدرن، هنوز هیچگونه عملکرد فیزیولوژیک خاصی را برای این عضو کوچک بدن، شناسایی نکرده است. یوگا، از سوی دیگر بیان می‌کند که این غده یک رابط و یک شاخک و آنتن برای ارتعاشات فراتر حسی است. هنگامیکه این غده تحریک و بیدار می‌شود، فرد شروع به هماهنگ شدن با الگوهای ظریف تر و کم استرس تر زندگی، می‌کند. غده پینه آل، از طریق تراتاکا تحریک می‌شود. چشم ها به طور مستقیم، به غده پینه آل، از طریق سیستم سمپاتیک وصل هستند. مرکز سیستم سمپاتیک، هیپوتالاموس می‌باشد. هیپوتالاموس، همچنین مرکز بیداری، لذت، خواب و درد است. بنابراین چشم‌ها، غده پینه آل، سیستم سمپاتیک، هیپوتالاموس و بیداری یک فرد، ارتباط نزدیکی با هم دارند. تمرکز ذهنی از هر نوعی، می‌تواند این سیستم را به درجه بالایی از حساسیت برساند. در تراتاکا (Trataka) کل سیستم با تمرکز از طریق چشم‌ها، تحریک و بیدار می‌شود. در این حالت، غده پینه آل با حساسیت بیشتری تحریک می‌شود و به طور مستقیم از طریق سیستم سمپاتیک، بیداری بیشتری را در فرد برمی‌انگیزد و سایر افکار مخرب و استرس زا، حداقل برای یک مدت زمان كوتاه، متوقف می‌شوند.
سیستم ايندوکراین (غدد درون ریز)
غدد ايندوکرین، مکمل سیستم عصبی و بطور خاص سیستم عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک هستند. این دو سیستم، باهم، سیستم نوروایندوکراین(عصبی – درون ریز) را می‌سازند، که باعث تکامل و هماهنگی بین فعالیت‌های متابولیک بدن، می‌شود و تواناییهای بدن را برای مواجهه با شرایط داخلی و خارجی کنترل می‌کند. هر دو سیستم به موازات هم، ولی با یک تفاوت عمده، کار می‌کنند. واکنش‌های سیستم عصبی، تند و کوتاه مدت است، در حالیکه پاسخ‌های سیستم غددی، کند و طولانی مدت و در جهت ایجاد تغییرات پایدار در بدن است. سیستم عصبی، تغییرات سریع را در بدن ایجاد می‌کند، در حالیکه سیستم ايندوکرین، به این تغییرات، استمرار و تداوم می بخشد.
غدد در سطح بدن توزیع شده‌اند و هورمونهای آن‌ها، در جریان خون ترشح می‌شوند و در نتیجه در تمام سطح بدن پخش می‌گردند. این غدد، باعث تحریک و برانگیخته شدن ارگانهای معینی می‌شوند که در برابر هورمونهای خاص، واکنش نشان می‌دهند و با این روش، تغییرات، در بدن، بنا به دستور مغز، که کنترل کننده اصلی سیستم ايندوکراین است، ایجاد می شوند.
غدد، به صورت مستقل عمل نمی‌کنند. هر غده، با سایر غدد، واکنش متقابل نشان می‌دهد و آن‌ها را تعدیل می‌کند، بنابراین هر گونه اختلال در سیستم ايندوکراین، باعث انعکاس منفی، در سلامت کل بدن می‌گردد.
دو غده مهمی که درحین استرس، هورمون ترشح می‌کنند، غدد آدرنال و تیروئید هستند. بخش مرکزی غده آدرنال- مدولای آدرنال- آدرنالین و نورآدرنالین ترشح می‌کند، در حالیکه قسمت خارجی غده یا کورتکس، هورمون کورتیکواستروئید ترشح می‌کند. این هورمونها، تغییراتی مشابه با تحریک سیستم سمپاتیک، ایجاد می‌کنند. در کنار ترشح تیروکسین از غده تیروئید، هورمون رشد نیز، از غده هیپوفیز در جمجمه، ترشح می‌شود. افزایش سطح این هورمونها در خون، در مواجهه با استرس، كمك مي‌كند و به همين دليل این هورمون‌ها، به عنوان هورمونهای استرس، شناخته می‌شوند. غده هیپوفیزكه ترشح هورمونهاي غدد جنسی (تخمدان و بیضه ها) را كنترل مي‌كند، ترشح هورمون کورتیکواستروئید، ازقشر آدرنال را نيز، تحت کنترل دارد. غده هیپوفیز، ترشح تیروکسین از غده تیروئید را نيز، از طریق هورمون تحریک کننده ترشح تیروکسین، کنترل می‌کند. بنابراین بدون پيام از غده هیپوفیز، نه غده آدرنال ونه غده تیرویید، هورمون‌های مربوط به استرس را ترشح نمی‌کنند. دراصل، ترشح هر دو هورمون تحریک ‌کننده ترشح کورتیکوستروئید و تیروئید از غده هیپوفیز، توسط هیپوتالاموس کنترل می‌شود.
در این سیستم، هیپوتالاموس به طور مستقیم در رأس قرار گرفته و کنترل چندین عمل را در حین مواجهه بدن با استرس، به عهده دارد. یکی از اهداف اصلی یوگا در کنترل و مدیریت استرس، هماهنگ کردن عملکرد کل سیستم ايندوکراین (غدد درون ریز) می‌باشد. بعضی از تمرینات یوگا، باعث افزايش کارایی عملکرد غدد می‌شوند، مثلاً تمرین سلام بر خورشید، روی کل سیستم ايندوکراین، اثر می‌گذارد، زيرا اين تمرين، تركيبي از آساناها، پرانایاما و بخش احساسی بدن است.

منبع: سایت بیهار

مترجم : مریم لک – پزشک عمومی