[maedeh]

انسان از طریق حواس پنجگانه خود با محیط اطراف ارتباط برقرار می‌کند و آن را درک می‌کند. معمولا آنچه از اطراف خود برداشت می‌کنیم با واقعیت‌های خارجی مطابقت می‌کند اما گاهی حواس پنجگانه ما را فریب می‌دهد و چیزی را ادراک می‌کنیم که در عالم واقعیت به شکل دیگری وجود دارد. همه این پدیده‌ها خطاها و فریب‌ حسی هستند و کسی هم که آنها را تجربه می‌کند، می‌داند این تجربه‌ها واقعی نیستند و بیشتر ناشی از شرایط روانی خاص و بودن محرک‌های محیطی مثل تاریکی یا سکوت و تخیل خود فرد است. درواقع خطاهای حسی، ادراک نادرست از محرک‌های محیطی هستند و به خودی خود در افراد سالم هم دیده می‌شوند و یک اختلال روان‌‌پزشکی محسوب نمی‌شوند.

توهم یعنی چه؟

گاهی افراد بدون اینکه یک محرک خارجی وجود داشته باشد، ادراک شنوایی، بینایی، بویایی، لمس و چشایی خاصی پیدا می‌کنند. آنها صداهایی می‌شنوند که واضح نیستند اما درواقع منشأیی برای این صداها در عالم واقعیت وجود ندارد یا اشباح، موجودات یا حتی صحنه‌های کاملی می‌بینند که واقعا وجود ندارد.

وقتی به سینما می‌رویم و فیلمی تماشا می‌کنیم، افراد و تصاویر مختلفی را روی پرده می‌بینیم که حرکت می‌کنند و حرف می‌زنند اما درواقع هیچ‌ موجود زنده‌ای روی پرده سینما وجود ندارد و آنچه می‌بینیم و می‌شنویم، انعکاسی از یک رشته نوار سلولزی یا کدهای دیجیتال ذخیره شده در آپارات سینماست که روی پرده سینما منتقل شده است و آن را به صورت موجودات و وقایعی پویا درک می‌کنیم ولی در دنیای بیرونی ما وجود ندارد.
این مثال معنی توهم را بهتر روشن می‌کند. توهم به معنای ادراکی بدون محرک بیرونی است و گاهی در هر کدام از زمینه‌های حس پنجگانه اتفاق می‌افتد ولی شایع‌ترین آنها، توهم شنوایی و بینایی است. توهم یک اختلال پزشکی و روان‌پزشکی است. بیماران اسکیزوفرنی، دائم صداهایی می‌شنوند که با آنها حرف می‌زنند، دستور می‌‌دهند یا در مورد اعمال و خلقیات آنها اظهارنظر می‌کنند. در برخی از بیماران مبتلا به صرع نیز ممکن است بیمار بوهای خوشایند یا ناخوشایندی استشمام کند. مصرف برخی از مواد مثل مخدر ال‌.اس.دی هم می‌تواند در افراد سالم توهم ایجاد کند.

هذیان یعنی چه؟
برخلاف توهم که در حوزه ادراک و حواس پنجگانه است، هذیان به تفکر و باور بیماری مربوط است. هذیان عبارت است از یک باور نادرست که با واقعیت‌های خارجی منطبق نیست و بیمار اعتقاد راسخی به آن دارد. این حالت با منطق و استدلال برطرف نشده است و با زمینه فرهنگی و اجتماعی فرد هم جور درنمی‌آید. مثلا ممکن است بیماری معتقد باشد که عده‌ای با او دشمنی دارند و دائم در تعقیب او هستند و قصد آسیب رساندن به او را دارند.

این بیمار دچار «هذیان گزند و آسیب» شده است. بیماری که تصور می‌کند فرد مهم و برجسته‌ای است و توانایی‌های مافوق بشری دارد، دچار «هذیان بزرگ‌منشی» است و بیماران مبتلا به هذیان «حسادت و خیانت» تصور می‌کنند همسرشان به آنها وفادار نیست و با فرد دیگری رابطه دارد. در این مواقع به هیچ روشی نمی‌توان آنها را قانع کرد. بعضی از عقاید خرافی نیز این ویژگی را دارند اما عقاید خرافی را عده زیادی که با بیمار در یک سطح فرهنگی قرار دارند، باور دارند و بر مبنای آن عمل می‌کنند. هذیان یک اختلال روان‌پزشکی جدی است و هرچه سریع‌تر باید درمان شود.

رویا یعنی چه؟
خطاها و فریب‌های حسی، توهم‌ها و هذیان‌ها در هوشیاری کامل و بیداری رخ می‌دهد اما اگر همین پدیده‌ها را در خواب تجربه کنیم، خواب یا رویا می‌بینیم. رویا دیدن، پدیده‌ای پیچیده و سرشار از رمز و راز و اسطوره است اما رویا دیدن مرحله‌ای از خواب طبیعی است که به آن مرحله (حرکات سریع کره چشم یا Rem) می‌گوییم. وقتی به خواب می‌رویم، خواب ما کم‌کم عمیق‌تر و عمیق‌تر می‌شود. پس از 90 تا 120 دقیقه از شروع خواب، چشم‌ها شروع به حرکات سریعی می‌کنند. ضربان قلب بالا می‌رود و فشارخون افزایش می‌یابد درست مثل اینکه در حال تقلا و تلاش باشیم اما عضلات کاملا شل و بدون انقباض هستند. به همین دلیل این مرحله، خواب «متناقض» نام دارد.

در همین مرحله است که رویا می‌بینیم. عملکرد این مرحله بازسازی مجدد مغز و سلو‌ل‌های آن است. خواب نوزادان بیشتر در این مرحله می‌گذرد اما در بزرگسالی یک‌چهارم خواب مربوط به مرحله (Rem) و رویا دیدن است. رویا ترکیبی از تجربه‌های گذشته، خواسته‌ها، ترس‌ها و نگرانی‌ها و بسیاری از عوامل ناشناخته دیگر است که در مغز انسان ذخیره شده‌اند و در این مرحله از خواب آزاد می‌شوند. همه انسان‌ها رویا می‌بینند اما اندکی از افراد آن را به وضوح و شفاف به یاد می‌آورند. رویاهای رنگی نیز در مقایسه با رویاهای سیاه و سفید نادرترند.