[sargol]

ام‌اس؛ بیماری هزار چهره
زهرا جعفرزاده: شیب شیوع ام‌اس در ایران تندتر شده است، این موضوع را تمام متخصصان مغز و اعصاب و مسئولان انجمن بیماران ام‌اس ایران تایید می‌کنند، سن ابتلا به این بیماری کاهش قابل‌توجهی داشته و میزان ابتلا نیز همچنان تصاعدی است، با اینکه نزدیک به 18‌هزار‌نفر از این بیماران عضو انجمن ام‌اس هستند اما پیش‌بینی می‌شود بیش از 50 هزار نفر در کشور مبتلا به این بیماری هستند، گفته می‌شود میزان شیوع ام‌اس در تهران از 53 تا 55 در 100 هزار نفر در سال 2008، به حدود 53 تا 77 در 100 هزار نفر رسیده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد تهران و اصفهان دارای بیشترین جمعیت بیماران ام‌اس هستند، درهمین رابطه با دکتر مژگان قهاری، متخصص مغز و اعصاب و پزشک انجمن ام‌اس ایران درباره دلایل افزایش شیوع این بیماری در ایران، علت‌ها و ... گفت و گو کردیم.

در حال حاضر بسیار می‌شنویم که پزشکان و فعالان حوزه ام‌اس نسبت به افزایش شیوع این بیماری هشدار می‌دهند و حتی اعلام می‌شود که زنگ خطر این بیماری در کشور به صدا درآمده است. با این شرایط وضعیت فعلی ابتلای ایرانیان به ام‌اس را چگونه می‌بینید؟ نسبت به گذشته چه تفاوتی داشته است؟

ایران شاید تا 6 ،5 سال پیش جزو کشورهایی بود که از نظر شیوع و ابتلا به بیماری ام‌اس، در ریسک پایینی قرار داشت، آن زمان میزان شیوع این بیماری در میان ایرانیان، 12 در 100 هزار نفر بود، اما از حدود 7 سال پیش تا کنون، شیوع این بیماری در کشوربا شیب تندی، به 50 در صدهزار نفر رسیده است، از این رو در‌حال‌حاضر ایران از نظر میزان ابتلا به ام‌اس، جزو کشورهای متوسط به بالا قرار گرفته است. البته نباید مردم را نگران کرد، بیماری در حال افزایش است اما هنوز به حد شیوع بالا نرسیده است.

درباره علت وقوع این بیماری اظهار نظرهای فراوانی می‌شود، با اینکه هنوز تحقیقات در این باره ادامه دارد، اما به اعتقاد شما چه مسائلی در وقوع ام‌اس تاثیر دارند؟

علت ابتلا به این بیماری با اینکه هنوز نامعلوم است اما به چند دسته تقسیم می‌شود که از جمله آن عوامل محیطی، تغذیه ای، کمبود ویتامین D و ... است، البته دراین میان ژنتیک نیز می‌تواند تاثیر داشته باشد با این حال از آنجا که نسل فعلی با نسل قبلی تفاوت زیادی نکرده است، از این رو دخالت این عامل در ابتلا به ام‌اس پررنگ نیست. البته اینها عواملی است که در سال‌های اخیر در وقوع این بیماری نقش داشته‌اند اما هنوز در مرحله فرضیه قرار دارند، چرا که یک عامل در وقوع این بیماری دخالت ندارد، معمولا مجموعه عوامل منجر به بروز این بیماری می‌شوند.

یعنی با توجه به صحبت‌های شما عامل ژنتیک خیلی در بروز ام‌اس نقش ندارد؟

نقش دارد، بررسی‌ها نشان می‌دهد که احتمال ایجاد این بیماری در میان خانواده‌هایی که یکی از اعضای آن مبتلا هستند، نسبت به سایر افراد، 3 تا 5 برابر است، با این حال نمی‌توان به صورت قطعی دراین باره نظر داد که بیماری ارثی است.

عوامل محیطی از جمله آلودگی هوا چقدر در ابتلا به این بیماری نقش دارند؟ گفته می‌شود تهران و اصفهان بیشترین موارد ابتلا به ام‌اس را در کشور دارند، چندی پیش نیز اعلام شده بود که در اصفهان بدلیل آلودگی‌های صنعتی، شیوع این بیماری بالاست.

ببینید، منوکسید کربن می‌تواند تاثیر گذار باشد، در آلودگی هوا نیز این ماده وجود دارد، راهی برای اثبات ارتباط آلودگی هوا و ام‌اس وجود ندارد، برای بیمارانی که دچار اختلالات تنفسی هستند، این موضوع می‌تواند به عنوان یک علت عنوان شود اما درباره ام‌اس نمی‌توان با قاطعیت اظهار نظر کرد، با این حال می‌توان گفت که آلودگی هوا در تشدید این بیماری دخالت دارد. البته باید آلودگی‌های غذایی را نیز به این موضوع اضافه کرد، به هر حال الگوی غذایی از گذشته تا کنون تفاوت فراوانی کرده که این موضوع خود می‌تواند عاملی در وقوع ام‌اس باشد. به طور کلی از زمانیکه پلاک‌های التهابی آغاز به فعالیت کرده تا زمانیکه نشانه‌های بیماری آشکار شود، زمان زیادی به طول می‌انجامد، از این رو مشخص نمی‌شود که دقیقا چه عاملی در بروز آن نقش داشته است.

در صحبت‌های خود به تاثیر کمبود ویتامین ‌D در ابتلا به ام اس اشاره کردید، از آنجا که گفته می‌شود شیوع این بیماری در میان زنان بالاست، بنابراین می‌توان کمبود این ویتامین را یکی از علت‌های ابتلا بویژه در میان زنان معرفی کنیم؟

بررسی‌ها درباره علت وقوع این بیماری و تاثیر کمبود این ویتامین، نشان داد که هر چقدر از خط استوا دورتر می‌شویم میزان ابتلا به این بیماری نیز افزایش پیدا می‌کند بنابراین کشورهایی که فاصله زیادی از استوا دارند مانند مردمان آمریکای شمالی یا کشورهای اروپایی بیشتر از سایر کشورها درگیر این بیماری می‌شوند، چرا که نور آفتاب کمتر به آنها می‌تابد بنابراین یکی از فرضیه‌ها تاثیر کمبود ویتامین D در ابتلا به این بیماری است.

کمبود این ویتامین در میان زنان ایرانی چقدر است؟

نزدیک به 85 درصد زنان ایرانی با کمبود ویتامین D مواجه هستند، البته این موضوع در میان مردان نیز دیده می‌شود اما درصد آن بسیار پایین تر از زنان است. توجه به این موضوع می‌تواند در پیشگیری به ابتلای این بیماری کمک کند، باید مراقب بود تا کودکان و جوانان با کمبود این ویتامین مواجه نشوند. اگر نیاز باشد باید از مکمل‌ها استفاده کرد، چرا که در صورت ابتلا به این بیماری، استفاده از این ویتامین، دیگر نمی‌تواند تاثیر چندانی در روند درمان داشته باشد، بنابرای باید روی پیشگیری تاکید شود.

اعلام می‌شود که ام‌اس بیماری جوانان است، این موضوع در کشور ما چگونه نمود پیدا می‌کند؟ بیشتر مبتلایان در چه گروه سنی قرار دارند ؟

بله ام‌اس بیماری جوانان است، شایع ترین سن ابتلا نیز بین‌20 تا‌40 سال است افراد زیر‌20‌سال و بالای‌40‌سال، نیز ممکن است مبتلا شوند اما میزان شیوع پایین است، البته زنان نیز همانطور که گفته شد سهم بیشتری در آن دارند، بطوریکه احتمال ابتلا در میان آنها 2‌تا‌4‌برابر مردان است، این موضوع تنها به ایران مربوط نمی‌شود در تمام کشورهای جهان اینگونه است، یکی از دلایل آن نیز احتمالا به هورمون‌های زنانه و سیستم ایمنی زنان ربط پیدا می‌کند. یکی از بحث‌های موجود درباره خود ایمن‌بودن ام‌اس است، چرا که نوع بیماری به‌گونه‌ای است که گلبول‌های سفید از مایع مغزی رد می‌شوند و التهابی در سیستم مرکزی عصبی ایجاد می‌کنند، این موضوع به واسطه بیماری‌های خود ایمنی صورت می‌گیرد.

سن شیوع چقدر نسبت به گذشته کاهش داشته است؟

بررسی‌های ما از تعداد مبتلایان در کشور که تخمین زده می‌شود 50 هزار بیمار است، نشان می‌دهد که سن ابتلا کاهش داشته است.

بر اساس آمارهای انجمن ام‌اس، در حال حاضر 18 هزار نفر مبتلا عضو این انجمن هستند، این در حالیست که میان آمار غیررسمی و آمارهای موجود تفاوت فراوانی وجود دارد، به اعتقاد شما افراد غیر عضو هنوز از بیماری خود اطلاعی ندارند؟

خیر، به طور قطع اطلاع دارند، اما ممکن است بیماری در مرحله پیشرفته باشد یا اینکه افراد تمایلی به عضویت در انجمن نداشته باشند، این احتمال نیز وجود دارد که در آمارگیری‌ها مشکل وجود داشته باشد. چرا که تمام شعبه‌های انجمن مانند تهران فعال نیستند و آمارگیری نمی‌کنند.

با توجه به اینکه گفته می‌شود این بیماری ناشناخته است و هنوز علت ابتلا به آن مبهم است، در ایران چه اقدامات تحقیقاتی انجام شده است؟

ایران به لحاظ برخورداری از پزشکان متخصص مغز و اعصاب جزو کشورهای پیشتاز در زمینه تحقیقات بوده و از نظر مقالات بین‌المللی و تحقیقاتی درباره تشخیص و درمان این بیماری، جزو کشورهای صاحب نظر است، تحقیقات در این باره همچنان ادامه دارد، موضوعی که درباره ام‌اس وجود دارد اطلاع رسانی است. اطلاع رسانی باید به گونه‌ای باشد که ترس و وحشتی در میان مردم ایجاد نشود از طرفی نیز میزان آگاهی آنها نسبت به ام‌اس افزایش یابد. متاسفانه با اینکه تعداد بیماری‌های مزمن زیاد است اما درباره ام‌اس ترس زیادی وجود دارد، این موضوع هم عموم را نگران کرده و هم اینکه واکنش اجتماع در برابر بیماران ام‌اس آزار دهنده است، بسیاری از بیماری‌ها هستند که طول عمر را کاهش می‌دهند و فرد را نیز ناتوان می‌کنند اما بیمار ام‌اس در صورت درمان مستمر، همانند یک فرد عادی می‌تواند زندگی کند، هر چند که این بیماری درمان قطعی ندارد اما چشم انداز روشنی در آینده برای آن وجود دارد.

چه عواملی در تشدید این بیماری نقش دارند؟ متخصصان تاکید بسیاری روی تاثیر‌گذاری استرس بر ابتلا و همچنین تشدید این بیماری دارند.

بله استرس سهم بسزایی در تشدید ام‌اس دارد، فرد مبتلا بدلیل تحریک پذیری ممکن است با هر استرس روحی و روانی بالا، دچار حمله شود. 100 درصد بیماران به این موضوع اذعان می‌کنند که هر مشکل عاطفی و روانی بیماریشان را شدیدتر می‌کند. البته عفونت‌ها نیز یکی دیگر از عوامل تشدید‌کننده به شمار می‌روند، فرد با یک سرماخوردگی ممکن است بدحال شود. تغذیه را نیز باید به این عوامل اضافه کرد. البته هنوز اتفاق نظری درباره اینکه این بیماران چه تغذیه‌ای داشته باشند، وجود ندارد، اما بهتر است بیماران ام‌اس از روغن کنجد و آفتابگردان به‌جای روغن‌های اشباع شده استفاده کنند، امگا‌3، سبزیجات، پروتئین‌های کم چرب، لبنیات کم‌چرب برای آنها توصیه می شود بهتر است از غذاهای فست فود و دارای مواد افزودنی و نگهدارنده مانند کنسروها پرهیز کنند، مصرف خشکبار مانند بادام و پسته نیز به آنها توصیه می‌شود. نکته قابل توجه این است که این افراد در کنار درمان باید یک فعالیت بدنی آرام نیز داشته باشند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد بالاترین میزان شیوع ام‌اس در ایران مربوط به دو استان تهران و اصفهان است، به اعتقاد شما تشابه آلایندگی‌های محیطی و ... می‌تواند در این موضوع نقش داشته باشد؟

متاسفانه ما در بخش آمار، ضعیف هستیم، برخی استان‌ها مانند تهران بدلیل اطلاع رسانی بیشتر با بیشترین میزان مراجعه مواجه است، این موضوع راجع به استان اصفهان نیز صادق است، نمی‌توان گفت که شیوع در استان‌های دیگر کمتر است، بلکه این موضوع می‌تواند بدلیل بررسی‌نشدن میزان شیوع در شهرهای دیگر باشد. برای نمونه تاثیر کمبود ویتامین D در تهران و اصفهان بررسی شده و نشان داده است که میزان این ویتامین در میان شهروندان این دو استان پایین و شیوع کمبود این ویتامین بارز بوده است.

علائم فراوانی برای بیماری ام‌اس اعلام می‌شود، مهم ترین این علائم چه هستند؟ با داشتن چه نشانه هایی، فرد باید به پزشک مراجعه کند؟

علائم این بیماری کاملا متفاوت و متنوع است، پلاک‌های التهابی در سیستم عصبی مرکزی یعنی مغز و نخاع ایجاد می‌شود که می‌تواند نشانه‌های متفاوتی داشته باشد، اما به‌طور‌کلی خستگی، احساس ضعف شدید در تمام بدن با وجود استراحت به اندازه کافی، یکی از نشانه‌هاست، بیش از 60 درصد بیماران این علامت را دارند، علائم حسی و حرکتی مانند گزگز یا مور‌مور‌شدن یا برعکس احساس تحریک پذیری در یک طرف صورت، نیمه زبان، یک دست یا یک پا، احساس سوزن سوزن شدن که از پا شروع شده و به سمت بالای بدن حرکت کند نیز یکی دیگر از نشانه‌های بیماری است، در برخی بیماران نیز نشانه‌هایی از دو دیدی، تاری دید و ... نیز دیده می‌شود که 40 درصد بیماران این نشانه را دارند، احساس لرزش و تعادل نداشتن، اختلال در تکلم، ناتوانی در روان صحبت کردن ، اختلال حرکتی و ... را نیز می‌توان در گروه نشانه‌ها قرار داد. البته باید به این موضوع توجه کرد که این علائم باید 24 ساعت ادامه داشته باشد.

روش‌های تشخیص این بیماری چیست؟

امروزه با یک معاینه و شرح حال دقیق و همچنین انجام ام آر آی بیش از 85 تا 90 درصد بیماران تشخیص داده می‌شوند، البته برای برخی از بیماران نیز لازم است یکسری آزمایش‌ها انجام شود، ممکن است که در بعضی مراحل برای اطمینان از بیماری، روی مایع نخاعی فرد نیز آزمایش انجام شود.

بیماران اغلب از چه گروه‌هایی هستند، برخی معتقدند که این بیماری بیشتر به سراغ دانشجویان می‌آید، بدلیل استرس‌هایی که در زمان کنکور و در دوره تحصیل تجربه می‌کنند، این موضوع چقدر صحت دارد؟

به طورکلی این بیماری نسل جوان را درگیر می‌کند، جمعیت دانشجوی کشور نیز بالاست، با توجه به اینکه بیشتر جوانان تحصیل کرده هستند، شاید گفته می‌شود که بیشترشان از تحصیل کرده‌ها هستند با این‌حال در تمام قشرها این بیماری دیده می‌شود.

بیشتر این بیماران در چه فرمی از ام‌اس قرار دارند؟

این بیماری 4 فرم دارد، حدود 40 تا 70 درصد بیماران در مرحله عود و فروکش قرار دارند، یعنی حملاتی را تجربه می‌کنند اما خوشبختانه با مصرف دارو و ... به وضعیت نزدیک به عادی بر می‌گردند، در حال حاضر در ایران و سایر کشورها، این فرم شیوع بیشتری دارد.
روش درمانی ام اس چگونه است؟
درچندمرحله است یکی درمرحله حادکه کورتون تزریق میشوددرمرحله بعدداروهای نگهداری کننده وپیشگیری کننده هستندکه درمرحله پیشگیری سیستم ایمنی بدن راتنظیم میکنندمعروفترین این داروهااینترفرونهاهستندتزریقشان معمولایک تا3باردرهفته هستند
باتوجه به گران بودن داروها,حمایتهای بیمه ازآنهاچگونه است؟
بسیاری ازداروها تحت پوشش بیمه هستنددراین میان 3داروی دیگرهستندکه باوجوداعلام وزرات بهداشت برای پوشش بیمه ای هنوزتحت حمایت بیمه قرارنگرفته انداین داروهابسیارگران قیمت هستندودرصورتیکه تحت پوشش بیمه قرارگیرندبیمارتنها10درصدهزینه راپرداخت میکند