[sargol]

تاریخ انتشار : پنجشنبه ۲۱ آذر ۱۳۹۲ زمان انتشار : ۱۱:۴۹
تاثیر آلودگی هوا بر سلامت مغز و اعصاب
اژدهایی که شهر را می‌بلعد

شهروندان – عبدالرضا ناصرمقدسی*:
هوای آلوده را تنفس می‌کنیم. گاه آلودگی آنقدر شدید است که آسمان آبی‌مان تیره می‌شود. گاه دلمان می‌گیرد که چرا باید این‌همه سم وارد ریه‌هایمان شود.

آلودگی هوا در جراید می‌خوانیم که ریسک حملات بیماری‌های قلبی و تنفسی در بیماران ساکن مناطق آلوده از جمله در تهران افزایش یافته است، اما نمی‌دانیم که آلودگی به‌صورت آرام و بطئی همچون کرمی خزنده، سلول‌های مغز ما را مورد تهاجم قرار می‌دهد؛ تهاجمی که البته مغفول مانده است.

مغز اندامی‌ است که شناخت جهان را برای ما ممکن می‌سازد. ما به‌واسطه فیزیولوژی مغزمان می‌توانیم جهان پیرامونمان را بشناسیم، از زیبایی‌های آن لذت ببریم، از بدی‌های آن مشمئز شویم، اما همین مغز به‌راحتی ممکن است مورد تهدید قرار گیرد و این تهدید صرفا آسیب چند سلول نیست بلکه هوای آلوده، قوای شناختی ما را نیز تحلیل خواهد برد. پژوهش‌ها نشان داده است که اگر به صورت طولانی‌مدت و طی دوران کودکی و بلوغ در معرض هوای آلوده باشیم، ظرفیت و توانایی ذهنی ما کاهش می‌یابد. هوای آلوده با تغییر و اختلال در سد خونی مغزی، موجب دژنراسیون (تغییر شکل) نورون‌ها، آسیب سلول‌های گلیا و ایجاد پلاک‌های بتاآمیلوییدی می‌شود. بسیار جالب است که این تغییرات مخرب ممکن است سال‌ها بعد تاثیرات خود را نشان دهد.

دیده شده است کودکانی که در مناطقی با آلودگی شدید زندگی می‌کنند، نسبت به کودکانی که در مناطقی با آلودگی کمتر زندگی می‌کنند، بهره هوشی کمتری دارند و احتمال وجود ضایعات مغزی در نمای ام‌آر‌آی در این کودکان بالاتر است. همچنین آلودگی هوا با ایجاد دژنراسیون و تخریب زودرس مغزی در افراد بالغ، عملا سبب می‌شود که با افزایش سن، این افراد ظرفیت مغزی کمتری داشته باشند و در مقابله با شرایط پیچیده، دچار مشکل شوند. بسیار قابل توجه است که هوای آلوده، از تاثیر فعالیت‌های مثبتی همچون ورزش می‌کاهد. هر چند در پژوهش‌های مختلف مشخص شده است که ورزش و فعالیت فیزیکی، عاملی برای ارتقای وضعیت نوروفیزیولوژیک است، اما آلودگی هوا با تاثیرات مخربی که روی سلول‌های مغزی می‌گذارد، تا میزان قابل‌توجهی از فواید آن می‌کاهد. از لحاظ تعریفی هوای آلوده به ترکیبی پیچیده از گازهای موجود در هوا گفته می‌شود که به‌دلیل وجود آلاینده‌ها، به‌خصوص آلاینده‌های صنعتی، ترکیب معمول خود را از دست داده است.

از میان آلاینده‌های موجود در هوای آلوده، شاید بیشترین توجه را باید به سرب و جیوه معطوف کرد. سرب از دیرباز به‌عنوان یکی از آلاینده‌های سمی و خطرناک شناخته شده است. مسمومیت با سرب به‌خصوص در کودکی، می‌تواند با تاثیرات طولانی‌مدت منفی در عملکرد مغزی و همچنین اجتماعی همراه باشد و در ضمن سبب کاهش توانایی‌های شناختی شود. این افراد قدرت استدلال پایین‌تری خواهند داشت و همچنین در امر تفکر انتزاعی، سرعت واکنش و حافظه دچار مشکل می‌شوند. جیوه نیز آلاینده‌ای خطرناک برای سیستم اعصاب مرکزی است. در فضای شهری، کارخانجات از عوامل اصلی تولید جیوه محسوب می‌شوند. جیوه تولیدشده وقتی وارد اتمسفر شود، می‌تواند بار دیگر توسط باران به سطح زمین بازگردد. این جیوه بازگشتی، می‌تواند وارد چرخه غذایی شود و به این طریق ماهی‌ها و حیوانات اهلی را که منبع اصلی تغذیه محسوب می‌شوند، آلوده سازد. این خطر وقتی دوچندان می‌شود که زنان حامله از غذاهای آلوده استفاده کنند.

جیوه جذب‌شده، از طریق جفت وارد سیستم خونی جنین می‌شود و بدترین اثرات ممکن را روی جنین می‌گذارد؛ اثرات مخربی که شاید تا سال‌ها بعد خود را نشان ندهد. از سوی دیگر، آلودگی هوا احتمالا ارتباط مستقیمی با ایجاد یا تسریع آن‌دسته از بیماری‌های مغزی دارد که دژنراسیون (تخریب آهسته و تدریجی سلول‌های مغزی)، نقطه مرکزی آنها را تشکیل می‌دهد. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به آلزایمر، مولتیپل‌اسکلروزیس (ام‌اس) و آمیوتروفیک لترال اسکلروزیس اشاره کرد. در واقع مواجهه مزمن با هوای آلوده سبب می‌شود سیستم تنفسی انسان دچار مشکل شود و به تبع آن سیستم گردش‌خون در مغز نیز مختل شده و به‌این‌ترتیب مقدار مواد سمی در مغز افزایش یابد. به عبارت دیگر به نظر می‌رسد تخریب سلول‌های سیستم تنفسی باعث می‌شود آلاینده‌ها با سهولت به مغز دسترسی داشته باشند. باید توجه داشت افزایش مواد آلاینده سبب می‌شود که مغز در یک پاسخ نادرست و نامناسب (که اصطلاحا نوروپلاستیسیتی منفی نامیده می‌شود)، سطح مواد واسطه‌ای همچون «انترلیوکین۱بتا» و فاکتور تومور «نکروز آلفا» را افزایش دهد. این مواد می‌توانند واسطه‌ای برای التهاب سلولی در مغز و به تبع آن نورودژنراسیون باشند.

تاثیر آلودگی هوا روی بیماری ام‌اس کمی متفاوت است. بیماری ام‌اس حاصل نوعی اختلال در سیستم ایمنی بدن است که می‌تواند با از بین بردن میلین، سبب علایم گوناگون نورولوژیک شود. بعضی از آلاینده‌ها همانند دی‌اکسید نیتروژن، به نوعی خصوصیت القای التهاب را دارند و میزان حملات ام‌اس با شدت وجود این آلاینده‌ها در هوا ارتباط مستقیمی دارد. به عبارت دیگر هوای آلوده می‌تواند سبب تشدید بیماری ام‌اس شود. اثر هوای آلوده روی بیماری‌هایی همچون سکته مغزی نیز اثبات شده است. دیده شده که میزان سکته‌های مغزی در هوای آلوده افزایش می‌یابد که خود ناشی از تاثیرات عروقی است. در ضمن این احتمال وجود دارد که میزان حمله‌های سردرد نیز هنگام آلودگی هوا افزایش یابد. تهران زمانی شهر خوش آب‌وهوایی بود. ونک ده بود و صدای ساعت شمس‌العماره تا دروازه شمیران می‌رفت، اما اکنون به کلانشهر وحشتناکی بدل شده که صدا به صدا نمی‌رسد و آلودگی هوا، هر نشانی از طبیعت را در نطفه خفه می‌کند. هوای آلوده را تنفس و ذهنمان را آسیب‌پذیر می‌کنیم.

قدرت استدلال و شناخت نیز به‌این واسطه کاهش می‌یابد، اما آنچه کمترین اهمیت را برای ما دارد، همین قدرت شناخت و استدلال است و به همین دلیل هم به نقصان و کمبود آن چندان توجه نمی‌کنیم. هوا آلوده و آلوده‌تر می‌شود و ما از لحاظ ذهنی ضعیف و ضعیف‌تر. این روند تا کجا ادامه خواهد یافت؟ آیا می‌توان این کلانشهر را به امید هوای تازه‌ای تحمل کرد یا نه، این شهر به‌تدریج به کارخانه تولید آلاینده تبدیل می‌شود و ما را نیز خواهد بلعید؟
http://shahrwandan.ir/news/27303