[h.kakavand]

ويروسها يکي از کوچکترين عوامل بيماريزا در جانداران هستند که اندازه آنها بين 300 - 200 نانومتر است، ويروسها انگل داخل سلولي هستند که اين خصوصيت مهمترين تفاوت ويروسها با بقيه ميکروارگانيسمهاست، به نظر مي‌رسد که ويروسها قبل از يوکاريوتها بوجود آمده‌اند، به ويروسها فاژ نيز گفته مي‌شود.

اطلاعات اوليه :
قبل از هر چيز بايد بدانيم که آيا ويروسها موجودات زنده محسوب مي‌شوند يا نه، يک تعريف مي گويد: حيات عبارت است از يکسري فرايندهاي پيچيده حاصل از دستورالعملهاي خاصي که بوسيله اسيد نوکلئيک سلولهاي زنده همواره در فعاليت مي‌باشد، چون ويروسها در خارج از بدن ميزبان به حالت خنثي بسر مي‌برند به اين مفهوم نمي‌توان آنها را موجود زنده در نظر گرفت، معهذا هنگامي که ويروسها وارد سلول ميزبان مي‌شوند اسيدهاي نوکلئيک آنها فعال گشته و منجر به تکثير ويروس مي‌گردد، از نظر باليني ويروسها را مي‌توان موجودات زنده در نظر گرفت زيرا آنها مانند باکتريها ، قارچهاي بيماريزا آلودگي و بيماري ايجاد مي‌کنند. به ويروس کامل ويريون گفته مي‌شود.


ساختمان شيميايي ويروس

اسيد نوکلئيک : يک ذره ويروسي داراي يک هسته مرکزي اسيد نوکلئيکي DNA يا RNA به عنوان ماده ژنتيکي مي‌باشد. نسبت اسيد نوکلئيک به پروتئين غلاف ويروس از يک درصد در ويروس آنفلوانزا تا 50 درصد در برخي از باکتريوفاژها متغير است. برخلاف سلولهاي پروکاريوتيک و يوکاريوتيک که همواره داراي DNA به عنوان ماده ژنتيکي اصلي خود هستند ويروسها داراي يکي از دو نوع اسيد نوکلئيک بوده و هرگز هر دو را باهم ندارد. اسيد نوکلئيک در بعضي ويروسها به شکل خطي و در بعضي به شکل حلقوي مي‌باشد.

کپسيد :
اسيد نوکلئيک ويروس بوسيله غلاف پروتئيني به نام کپسيد احاطه شده است. کپسيد ويروس که معماري آن بوسيله اسيد نوکلئيک ويروسي تعيين مي‌شود بخش عمده ويروس را بويژه در ويروسهاي کوچک شامل مي‌شود. هر کپسيد از واحدهاي کوچک پروتئيني به نام کپسومر ساخته شده است. نظم و ترتيب قرار گرفتن کپسومرها ، شکل کلي و پيکر ويروس را تعيين مي‌کند که براي هر ويروس خاص ثابت است.

پوشش غير پروتئيني :
در عده‌اي از ويروسها کپسيد بوسيله پوششي که معمولا ترکيبي از ليپيدها ، پروتئينها و کربوهيدراتها است پوشيده شده است.

ويروسهاي ناقص : Defctive Virus
ويروسهاي ناقص يا نارس از نظر عملکرد ويروسهايي هستند که از اسيد نوکلئيک و پروتئين تشکيل شده‌اند، ولي بدون ويروس کمکي توان تکثير ندارند. که به اين ويروس کمکي Helper ويروس گفته مي‌شود. ويروسهاي ناقص در ساختمان ژنتيکي خود نقصي دارند و در خلال تکثير در داخل سلول بوجود مي‌آيند و چون اين ويروسها مي‌توانند تکثير ويروسهاي معمولي را مختل کنند تصور مي‌شود که اين ويروسها با تکثير زياد خود از تکثير ويروسهاي معمولي جلوگيري مي‌کنند پس در بهبود بيماري نقش دارند.

ويريون :
به يک ذره ويروسي که توان آلوده کردن سلول را دارد گفته مي‌شود. به ورود ويروس به داخل سلول عفونت يا آلودگي سلول گفته مي‌شود که مي‌تواند علايم باليني داشته باشد يا نه.

سودو ويريون :
پارتيکولها يا ذرات ويروسي‌اند که به جاي ژنوم ويروس تکه‌اي از ژنوم سلول ميزبان به آن وارد شده است.

ويروتيد :
از يک مولکول منفرد و حلقوي RNA تشکيل شده که معمولا پاتوژن گياهان‌اند و فاقد کپسيد و پوشش‌اند.

ويروسوئيد :
با وجود يک ويروس کمکي مي‌توانند کپسيد پروتئيني داشته باشند و در گياهان از گياهي به گياه ديگر منتقل شوند.

ويروسهاي گياهي :
ويروسها در جلبکها ، قارچها ، گلسنگها ، خزه‌ها ، سرخسها و گياهان عالي ديده شده‌اند. ولي در گياهان عالي بيش از گياهان پست مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. ويروسها به گياهان زراعي خسارت عمده‌اي وارد مي‌سازند. چون پاره‌اي از ويروسهاي گياهي چندان شباهتي با ويروسهاي ديگر ندارند بنابراين گروه مستقلي را تشکيل مي‌دهند. ولي بعضي از آنها داراي خصوصيات مشترک بوده و مي‌توان آنها را در يک گروه قرار داد. اين گروهها به شرح زير هستند :
• ويروسهاي ميله‌اي يا رشته‌اي
• ويروسهاي ايزو ديامتريک
• ويروسهاي باسيلي شکل
• ويروئيدها: بيماريزاهايي شبيه ويروسها هستند که در ميزبان خود نوکلئو پروتئين توليد نمي‌کنند.

ويروسهاي جانوري :
ويروس از انواع مختلف جانوران از تک ياختگان تا انسان جدا شده است. ميزبان مهم ويروسها در بي‌مهره‌گان ، بندپايان هستند خصوصا کنه‌ها و حشرات. پاره‌اي از ويروسها در عين حال که در حشرات تکثير مي‌يابند مي‌توانند در گياه يا در جانور مولد بيماري باشند، ولي براي خود حشرات بيماريزا محسوب نمي‌شوند. ويروسها در اکثر مهره‌داران فعاليت دارند و در ماهيها ، دوزيستان ، پرندگان و پستانداران بيماريهايي توليد مي‌کنند که گاهي علايم آنها به صورت تومور نمايان مي‌شود. ويروسها در انسان نيز بيماريهاي گوناگوني مانند اوريون ، سرخک ، تب زرد ، آبله ، آنفلوانزا و ... ايجاد مي‌کنند.

تکثير ويروسها :
اسيد نوکلئيک هر ويريون فقط تعداد معدودي از ژنهاي لازم براي سنتز ويروسهاي جديد را دارا مي‌باشد. اکثر آنزيمهاي ويروسها توسط سلول ميزبان ساخته مي‌شوند. نقش آنزيمهاي ويروس تقريبا بطور کامل با همانند سازي و آماده کردن اسيد نوکلئيک ويروسي ارتباط دارد و هرگز با دستگاه سنتز پروتئيني را توليد انرژي رابطه‌اي ندارد. مراحل 5 گانه تکثير ويروس در سلول ميزبان به صورت زير است.

• مرحله رونشيني ويروسها بر روي سلول
• مرحله ورود و نفوذ در سلول
• مرحله بيوسنتز اجزاي ويروسي
• مرحله رسيدن و کامل شدن ويروس
• مرحله آزاد شدن ويروس از سلول ميزبان و نفوذ آن در سلولهاي سالم

رده بندي ويروسها از روي محل تاثير آن بر روي ميکرو ارگانيسمها :
اندام تحت تاثير ويروس نوع بيماري بيماريهاي عمومي ( بيماريهايي که در آن ويروسها از طريق خون و لنف به همه جاي بدن منتقل مي‌شوند.)
آبله انساني ، آبله گاوي ، سرخک ، سرخجه ، آبله مرغان و تب زرد سيستم تنفسي آنفلوانزا ، ذات‌الريه و برونشيت
پوست و غشاهاي مخاطي تبخال ، زگيل و زونا
چشم انواع گوناگون ورم ملتحمه چشم
کبد هپاتيت و تب زرد
دستگاه گوارش ويروس A گاسترو آنتريت و ويروس B گاسترو آنتريت

شيمي درماني عليه ويروسها :
داروهايي که در مراحل مختلف تکثير ويروسها در بدن ميزبان اثر مي‌کنند در تجربيات آزمايشگاهي موثر شناخته شده‌اند. ولي از نظر باليني آمانتادين ، آسيکلووير ، ويدارابين و تيو سمي کاربازون مفيد شناخته شده‌اند. در اغلب بيماريهاي ويروسي تکثير ويروس تقريبا قبل از ظاهر شدن علايم بيماري پايان پذيرفته است. مساله ديگر پيدايش ويروسهاي جهش يافته مقاوم نسبت به اين داروها مي‌باشد و کثرت وقوع آنها به اندازه باکتريها مي‌باشد. شيمي درماني عليه ويروسها در مراحل اوليه است و مي‌توان در آينده داروهايي عليه ويروسها کشف کرد.