2010/06/17, 07:21 AM
غذاها و مواد مغذي موجود در آن ها از مهم ترين و متغيرترين عواملي هستند كه بر زيست دسترسي و عملكرد داروهاي خوراكي در بدن تاثير مي گذارند.
اين اثرات به دليل وجود تركيبات متنوعي از مواد معدني، مواد آلي، پروتئين ها و ويتامين ها در غذاها و همچنين فرمولاسيون داروها بسيار پيچيده است و در بسياري از موارد قابل پيش بيني نيست.
به همين جهت، پيشگيري از تداخل غذا – دارو، بسيار دشوار مي باشد و به دليل همين پيچيدگي، در حال حاضر نيز مطالعات بيشتري توسط مراكز تحقيقاتي و شركت هاي داروسازي نسبت به تداخل دارو - دارو انجام شده است تا تداخل غذا - دارو.
غذاها نيز از طرق مختلف بر اثر بخشي داروها اثر مي گذارند:
1- تاثير بر قدرت جذب داروها:
همان طور كه داروها غالبا باعث كاهش جذب مواد مغذي مي گردند مواد غذايي نيز در اغلب موارد باعث كاهش اثر داروها مي شوند، بنابراين به عنوان يك قانون كلي، داروسازان حداقل نيم ساعت فاصله را قبل و بعد از صرف غذا براي مصرف دارو و يا مصرف دارو را با معده خالي، يعني يك ساعت قبل از غذا و يا دو ساعت بعد از غذا، توصيه مي كنند، به جز در موارد استثناء كه ذكر مي شود و در مواردي كه پزشك تجويز ديگري كرده باشد.
چنان چه مجبور به مصرف دارو همراه با غذا هستيد، بايد يك روال ثابت را داشته باشيد به اين معنا كه ساعت صرف غذاي خود را با دارو تنظيم كنيد به جاي آن كه ساعت صرف دارو را با زمان وعده غذايي تنظيم كنيد، مثلاً اگر قرار است دارويي را با صبحانه ميل كنيد، زمان صرف صبحانه نبايد يك روز ساعت 7 و روز ديگر ساعت 10 باشد. اين كار در جذب دارو در بدن شما اشكال ايجاد مي كند، مخصوصا اگر داروها را به مدت طولاني مصرف مي كنيد، مانند داروهاي هورموني(مثل لووتيروكسين)، داروهاي ضد ديابت(متفورمين و گلي بن كلاميد) و بعضي از داروهاي قلبي- عروقي.
* وجود غذا در معده باعث تاخير در جذب پني سيلين و آموكسي سيلين و داروهاي ضد فشارخون نظير كاپتوپريل مي شود. همچنين وجود غذا در معده و تماس اسيد معده براي مدت طولاني با كاپتوپريل و همچنين آريترومايسين باعث تجزيه سريع تر دارو مي شوند.
* مواد معدني موجود در برخي مواد غذايي مثل آهن موجود در گوشت با اتصال به آنتي بيوتيك هايي نظير تتراسايكلين و سيپروفلوكساسين باعث كاهش جذب دارو و غلظت خوني آن مي شوند.
* فرآورده هاي لبني باعث كاهش اثر تتراسايكلين و سيپروفلوكساسين مي شوند، بنابراين مصرف مكمل كلسيم نيز بايد حداقل با 2 ساعت فاصله از مصرف اين آنتي بيوتيك ها باشد. در غير اين صورت غلظت خوني آنتي بيوتيك به مقدار مورد نياز نمي رسد.
* مصرف فيبرهاي غلات، سبوس، حبوبات و اگزالات ريواس و اسفناج جذب قرص هاي كلسيم را كاهش مي دهد.
* مصرف همزمان چاي و قهوه، حبوبات، تخم مرغ و لبنيات با مكمل آهن(فروس سولفات)، آن را به صورت كمپلكس نامحلول در مي آورند و مانع جذب آن مي شوند.
* داروهاي ضد قارچ مثل گريزوفلووين و فلوكونازول كه محلول در چربي هستند، در صورت مصرف با غذاهاي چرب، بهتر جذب مي شوند.
2- برخي مواد غذايي باعث تغيير سرعت متابوليسم داروها از طريق تشديد يا مهار عملكرد آنزيم هاي موثر بر آن ها مي شوند:
* گريپ فروت مهم ترين مثال براي اين مورد است كه به علت مهار آنزيم تجزيه كننده داروها باعث كاهش سرعت متابوليسم داروهاي متعدد مي شود. لازم به ذكر است كه اثر گريپ فروت حتي تا 24 ساعت بعد از مصرف در بدن باقي مي ماند. داروهايي كه گريپ فروت نبايد با آن ها مصرف شود، عبارت هستند از:
داروهاي ضد كلسترول از خانواده استاتين ها(لوستاتين و آترووستاتين) خصوصا اگر افراد براي بار اول از آن داروها استفاده مي كنند، زيرا آب گريپ فروت اثر اين داروها را به راحتي تا 2 برابر افزايش مي دهد. همچنين بيماراني كه از سيزاپرايد، سرترالين، بوسپيرون، ديازپام، تربازولام، ميدازولام كاربامازپين، داروهاي كاهنده فشارخون نظير لوزارتان، داروهاي ضد آريتمي، ضد آنژين، داروهاي مهار كننده سيستم ايمني، داروهاي هورموني نظير اتينيل استراديول، پروژسترون و ضد بارداري خوراكي استفاده مي كنند بايد اكيداً از مصرف گريپ فروت خودداري نمايند.
* تركيبات غير مغذي موجود در مواد غذايي نظير تركيبات اندول موجود در خانواده كلم، فلاوون ها در مركبات و ميوه جات و تركيبات ايجاد شده در غذاهايي كه مستقيماً با ذغال تهيه مي شوند سرعت متابوليسم داروها را افزايش مي دهند، براي مثال مصرف همزمان گوشت قرمز كباب شده با داروهاي ضد آسم(تئوفيلين، پزدوافدرين و...)، باعث كاهش اثر اين داروها به علت افزايش متابوليسم دارو مي گردد.
* تركيبات اسيدي موجود در آب ميوه ها مي توانند اثر بخشي آنتي بيوتيك ها(نظير پني سيلين) را كاهش دهند. در عين حال مصرف داروي كينيدين همراه با آب مركبات به علت كاهش متابوليسم دارو در بدن باعث افزايش طول اثر دارو مي گردد.
3- مواد غذايي با تغيير اسيديته ادارار باعث افزايش يا كاهش سرعت دفع داروها مي شوند.
برخي داروها به محيط اسيدي تر براي دفع نياز دارند و اگر ادرار به اندازه كافي اسيدي نباشد به مقدار بيشتري توسط كليه باز جذب مي شوند، نظير آنتي بيوتيك جنتامايسين و داروي ضد آريتمي پروكايناميد. مصرف بيش از حد آب ميوه، دريافت كم پروتئين در رژيم غذايي و مصرف آنتي اسيدها باعث به وجود آمدن اين وضعيت مي شود.
4- كاهش اثر دارو
* تركيبات شيرين بيان، نوشابه هاي الكلي، موز، شكلات، پنير، انجير، جگر، ماهي، ترشي، آناناس، مخمر و مالت ممكن است به علت آمين هاي موثر بر افزايش فشار خون، سبب كاهش اثر داروي كاهش دهنده فشارخون شوند. البته مصرف يك بار در روز از تركيبات شيرين بيان مشكلي ايجاد نخواهد كرد.
* سبزيجات برگ دار سبز(كاهو، اسفناج، كلم، شلغم و سويا) اثر داروي وارفارين را كاهش مي دهند.
* مصرف مايعات داغ همزمان با دارو باعث از بين رفتن دارو و كاهش اثر دارو خواهد شد.
* كربوهيدرات زياد موجب كاهش جذب دارو مي گردد.
5- افزايش اثر دارو
* مصرف 3 تا 4 فنجان چاي يا قهوه در روز ممكن است اثر دگزامتازون و فتوتيازين را افزايش دهد.
* مصرف نوشابه هاي الكلي همزمان با داروهاي آرام بخش و خواب آور باعث افزايش اثر تضعيف كنندگي سيستم اعصاب(خواب آوري، كما و مرگ) اين داروها مي گردد.
6- اثرات ديگر
* مصرف شير و لبنيات يا غذاهاي حاوي كلسيم همزمان با گليكوزيدهاي قلبي ممكن است آريتمي ايجاد كند.
* گليكوريس شيرين بيان هيپوكالمي را القاء مي كند و موجب مسموميت با ديگوكسين مي شود.
اين اثرات به دليل وجود تركيبات متنوعي از مواد معدني، مواد آلي، پروتئين ها و ويتامين ها در غذاها و همچنين فرمولاسيون داروها بسيار پيچيده است و در بسياري از موارد قابل پيش بيني نيست.
به همين جهت، پيشگيري از تداخل غذا – دارو، بسيار دشوار مي باشد و به دليل همين پيچيدگي، در حال حاضر نيز مطالعات بيشتري توسط مراكز تحقيقاتي و شركت هاي داروسازي نسبت به تداخل دارو - دارو انجام شده است تا تداخل غذا - دارو.
غذاها نيز از طرق مختلف بر اثر بخشي داروها اثر مي گذارند:
1- تاثير بر قدرت جذب داروها:
همان طور كه داروها غالبا باعث كاهش جذب مواد مغذي مي گردند مواد غذايي نيز در اغلب موارد باعث كاهش اثر داروها مي شوند، بنابراين به عنوان يك قانون كلي، داروسازان حداقل نيم ساعت فاصله را قبل و بعد از صرف غذا براي مصرف دارو و يا مصرف دارو را با معده خالي، يعني يك ساعت قبل از غذا و يا دو ساعت بعد از غذا، توصيه مي كنند، به جز در موارد استثناء كه ذكر مي شود و در مواردي كه پزشك تجويز ديگري كرده باشد.
چنان چه مجبور به مصرف دارو همراه با غذا هستيد، بايد يك روال ثابت را داشته باشيد به اين معنا كه ساعت صرف غذاي خود را با دارو تنظيم كنيد به جاي آن كه ساعت صرف دارو را با زمان وعده غذايي تنظيم كنيد، مثلاً اگر قرار است دارويي را با صبحانه ميل كنيد، زمان صرف صبحانه نبايد يك روز ساعت 7 و روز ديگر ساعت 10 باشد. اين كار در جذب دارو در بدن شما اشكال ايجاد مي كند، مخصوصا اگر داروها را به مدت طولاني مصرف مي كنيد، مانند داروهاي هورموني(مثل لووتيروكسين)، داروهاي ضد ديابت(متفورمين و گلي بن كلاميد) و بعضي از داروهاي قلبي- عروقي.
* وجود غذا در معده باعث تاخير در جذب پني سيلين و آموكسي سيلين و داروهاي ضد فشارخون نظير كاپتوپريل مي شود. همچنين وجود غذا در معده و تماس اسيد معده براي مدت طولاني با كاپتوپريل و همچنين آريترومايسين باعث تجزيه سريع تر دارو مي شوند.
* مواد معدني موجود در برخي مواد غذايي مثل آهن موجود در گوشت با اتصال به آنتي بيوتيك هايي نظير تتراسايكلين و سيپروفلوكساسين باعث كاهش جذب دارو و غلظت خوني آن مي شوند.
* فرآورده هاي لبني باعث كاهش اثر تتراسايكلين و سيپروفلوكساسين مي شوند، بنابراين مصرف مكمل كلسيم نيز بايد حداقل با 2 ساعت فاصله از مصرف اين آنتي بيوتيك ها باشد. در غير اين صورت غلظت خوني آنتي بيوتيك به مقدار مورد نياز نمي رسد.
* مصرف فيبرهاي غلات، سبوس، حبوبات و اگزالات ريواس و اسفناج جذب قرص هاي كلسيم را كاهش مي دهد.
* مصرف همزمان چاي و قهوه، حبوبات، تخم مرغ و لبنيات با مكمل آهن(فروس سولفات)، آن را به صورت كمپلكس نامحلول در مي آورند و مانع جذب آن مي شوند.
* داروهاي ضد قارچ مثل گريزوفلووين و فلوكونازول كه محلول در چربي هستند، در صورت مصرف با غذاهاي چرب، بهتر جذب مي شوند.
2- برخي مواد غذايي باعث تغيير سرعت متابوليسم داروها از طريق تشديد يا مهار عملكرد آنزيم هاي موثر بر آن ها مي شوند:
* گريپ فروت مهم ترين مثال براي اين مورد است كه به علت مهار آنزيم تجزيه كننده داروها باعث كاهش سرعت متابوليسم داروهاي متعدد مي شود. لازم به ذكر است كه اثر گريپ فروت حتي تا 24 ساعت بعد از مصرف در بدن باقي مي ماند. داروهايي كه گريپ فروت نبايد با آن ها مصرف شود، عبارت هستند از:
داروهاي ضد كلسترول از خانواده استاتين ها(لوستاتين و آترووستاتين) خصوصا اگر افراد براي بار اول از آن داروها استفاده مي كنند، زيرا آب گريپ فروت اثر اين داروها را به راحتي تا 2 برابر افزايش مي دهد. همچنين بيماراني كه از سيزاپرايد، سرترالين، بوسپيرون، ديازپام، تربازولام، ميدازولام كاربامازپين، داروهاي كاهنده فشارخون نظير لوزارتان، داروهاي ضد آريتمي، ضد آنژين، داروهاي مهار كننده سيستم ايمني، داروهاي هورموني نظير اتينيل استراديول، پروژسترون و ضد بارداري خوراكي استفاده مي كنند بايد اكيداً از مصرف گريپ فروت خودداري نمايند.
* تركيبات غير مغذي موجود در مواد غذايي نظير تركيبات اندول موجود در خانواده كلم، فلاوون ها در مركبات و ميوه جات و تركيبات ايجاد شده در غذاهايي كه مستقيماً با ذغال تهيه مي شوند سرعت متابوليسم داروها را افزايش مي دهند، براي مثال مصرف همزمان گوشت قرمز كباب شده با داروهاي ضد آسم(تئوفيلين، پزدوافدرين و...)، باعث كاهش اثر اين داروها به علت افزايش متابوليسم دارو مي گردد.
* تركيبات اسيدي موجود در آب ميوه ها مي توانند اثر بخشي آنتي بيوتيك ها(نظير پني سيلين) را كاهش دهند. در عين حال مصرف داروي كينيدين همراه با آب مركبات به علت كاهش متابوليسم دارو در بدن باعث افزايش طول اثر دارو مي گردد.
3- مواد غذايي با تغيير اسيديته ادارار باعث افزايش يا كاهش سرعت دفع داروها مي شوند.
برخي داروها به محيط اسيدي تر براي دفع نياز دارند و اگر ادرار به اندازه كافي اسيدي نباشد به مقدار بيشتري توسط كليه باز جذب مي شوند، نظير آنتي بيوتيك جنتامايسين و داروي ضد آريتمي پروكايناميد. مصرف بيش از حد آب ميوه، دريافت كم پروتئين در رژيم غذايي و مصرف آنتي اسيدها باعث به وجود آمدن اين وضعيت مي شود.
4- كاهش اثر دارو
* تركيبات شيرين بيان، نوشابه هاي الكلي، موز، شكلات، پنير، انجير، جگر، ماهي، ترشي، آناناس، مخمر و مالت ممكن است به علت آمين هاي موثر بر افزايش فشار خون، سبب كاهش اثر داروي كاهش دهنده فشارخون شوند. البته مصرف يك بار در روز از تركيبات شيرين بيان مشكلي ايجاد نخواهد كرد.
* سبزيجات برگ دار سبز(كاهو، اسفناج، كلم، شلغم و سويا) اثر داروي وارفارين را كاهش مي دهند.
* مصرف مايعات داغ همزمان با دارو باعث از بين رفتن دارو و كاهش اثر دارو خواهد شد.
* كربوهيدرات زياد موجب كاهش جذب دارو مي گردد.
5- افزايش اثر دارو
* مصرف 3 تا 4 فنجان چاي يا قهوه در روز ممكن است اثر دگزامتازون و فتوتيازين را افزايش دهد.
* مصرف نوشابه هاي الكلي همزمان با داروهاي آرام بخش و خواب آور باعث افزايش اثر تضعيف كنندگي سيستم اعصاب(خواب آوري، كما و مرگ) اين داروها مي گردد.
6- اثرات ديگر
* مصرف شير و لبنيات يا غذاهاي حاوي كلسيم همزمان با گليكوزيدهاي قلبي ممكن است آريتمي ايجاد كند.
* گليكوريس شيرين بيان هيپوكالمي را القاء مي كند و موجب مسموميت با ديگوكسين مي شود.
