[شهرزاد]

مورد اسپند، البته در مفاتیح راجع به دود کردن اسپند مطلبی نیامده ولی روایاتی نقل شده که سحر را برطرف می‌کند و دانه آن شفای هفتاد درد است. گرچه صدور این روایات از معصومین صددرصد ثابت نیست ولی به صرف استبعاد عقلی هم رد آن صحیح نیست. از نظر عقلی چه مانعی دارد که اسپند مصرف دارویی داشته باشد و برای درمان برخی مرض‌ها و دردها مفید باشد و یا این که ریشه و شاخه آن موجب برطرف شدن سحر و جادو باشد .



اسپند

پذیرش بعضی از مطالب کتاب مفاتیح‌الجنان مانند اسپند دود کردن ، از نظر عقل اشکال دارد؟

شیخ عباس قمی صاحب کتاب مفاتیح‌الجنان مردی عالم و دانشمند و محدثی خبیر و آگاه بود ولی باید توجه داشت که کتاب مفاتیح‌الجنان شامل دو بخش است:

1- متن کتاب که به نام :مفاتیح‌الجنان است.

2- حواشی اطراف کتاب به نام :الباقیات الصالحات.

در متن اول مفاتیح‌الجنان - چنان چه خود در مقدمه کتاب گفته است -سعی او بر این بوده که دعاهای معتبر را در این کتاب جمع‌آوری نماید. و در مورد قسم دوم (حواشی مفاتیح‌الجنان که به نام باقیات الصالحات نامیده شده) چنین جمله‌ای را بیان نکرده و به طور کلی نمی‌توان به طور قطعی حکم کرد که همه آنچه در مفاتیح‌الجنان آمده از ائمه معصومین (علیه‌السلام) واردشده است؛ ولی مضمون بعضی از روایات این است که هرگاه روایتی به دست شما رسید که برای انجام دادن کاری ثواب و پاداشی مقرر شده و شما آن کار را انجام دهید به آن ثواب خواهید رسید هر چند آن حدیث را پیامبر(صلی الله علیه و آله) یا امام (علیه‌السلام) نگفته باشد و روی این حساب علما در سند این گونه امور چندان دقت نمی‌کنند و خیلی آن‌ها را مورد بررسی قرار نمی‌دهند.


اسپند یا اسفند در عربی

اسفند را به عربی "حَرْمَل" گویند. در مورد اسفند دود کردن روایتی به دست نیامد. در دائرة المعارف آمده:گیاه اسفند به سبب داشتن خاصیت‏های طبی در درمان برخی از بیماری‏ها به کار می‏رود".(مصطفی حسینی دشتی، معارف و معاریف، ج 2، ص 178 ماده اسفند)

در فرهنگ عامه مردم سرزمین‏های اسلامی اسفند و دانه آن مقدس شمرده می‏شود و آن را برای راندن بلاها و آفت‏ها و دفع چشم زخم به کار می‏برند.(دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 6، ص 333، ماده اسفند.)


اسپند در مفاتیح‌الجنان

و اما در مورد اسپند، البته در مفاتیح راجع به دود کردن اسپند مطلبی نیامده ولی روایاتی نقل شده که سحر را برطرف می‌کند و دانه آن شفای هفتاد درد است. گرچه صدور این روایات از معصومین صددرصد ثابت نیست ولی به صرف استبعاد عقلی هم رد آن صحیح نیست. از نظر عقلی چه مانعی دارد که اسپند مصرف دارویی داشته باشد و برای درمان برخی مرض‌ها و دردها مفید باشد و یا این که ریشه و شاخه آن موجب برطرف شدن سحر و جادو باشد.
از محمد بن حکم نقل شده است: پیامبری به خداوند از ترسویی امتش شکایت کرد، خداوند به وی وحی فرمود : دستور ده امتت اسفند بخورند که شجاعت را زیاد می‌کند
آیا درست است که "اسپند" دود کردن هفتاد بلا را دفع می‌کند؟آیا سند دارد؟

با مطالعات و بررسی‌هایی که شد، به حدیثی درباره دود کردن اسفند دست نیافتیم ، امّا در یکی از روایات اشاره شده است که اسفند، دوای هفتاد درد است.امام صادق(علیه السلام) فرمود: "اسپند شفای هفتاد درد است که کم‌ترین آن‌ها جذام است، پس از (مداوا کردن با) آن غفلت نکنید.( طب الأئمة، عبداللَّه سابور، نیسابوری، ص 68.)

ممکن است مقصود از عدد هفتاد، فراوانی فایده این گیاه در درمان دردها باشد، نه انحصار در آن عدد؛ زیرا در روایت دیگر از پیامبر(صلی الله علیه وآله) دوای هفتاد و دو درد بیان شده است.( همان، ص 67)

نقش اسپند در رفع چشم زخم

در مورد دود اسفند برای رفع چشم زخم روایت خاصی وارد نشده است.

از دیدگاه اسلام دود کردن اسفند، تأثیری در دفع بلا یا چشم زخم ندارد . این نوع کارها، جزو آداب و رسوم مردم است و ریشه اسلامی ندارد، البته در باره رویاندن اسفند و خواص آن روایاتی وارد شده ؛ در حدیث است که پیغمبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمود: از اسفند درخت یا برگ یا میوه‌ای نمی‌روید، مگر آن که فرشته‌ای بر آن گماشته شده است تا آن را به آن که باید برساند، یا خشک شود، در ریشه و ساقه‌اش شفا است، در دانه آن داروی 72 بیماری .( مکارم الأخلاق،ترجمه میر باقری، ج1، ص 355.)

نیز از محمد بن حکم نقل شده است: پیامبری به خداوند از ترسویی امتش شکایت کرد، خداوند به وی وحی فرمود : دستور ده امتت اسفند بخورند که شجاعت را زیاد می‌کند. (آسمان و جهان، ترجمه کتاب السماء و العالم بحار،ج6 ،ص 184 باب هشتاد و سوم: اسفند و کندر،ص182)

مضرات اسپند

این افراد در برابر بسیاری از عوامل محیطی آسیب‌پذیرند و نسبت به آنها واکنش شدید نشان می‌دهند. این عوامل نه تنها شامل عوامل حساسیت‌زاست؛ بلکه ممکن است عوامل تحریک‌کننده‌ای مانند بوهای تند، دود غلیظ، هوای گرم یا هوای سرد را نیز شامل شود. اگرچه رو به رو بودن با برخی از این عوامل مثل آلودگی هوا در شهرها تا حدودی اجتناب‌ناپذیر است ولی باید دقت داشت که به‌صورت خودخواسته این عوامل ایجاد یا تشدید نشوند…


یکی از این عوامل که در جامعه ما بسیار رواج دارد دود کردن اسفند است؛ عاملی که نه تنها تاثیر مثبتی بر سلامت ندارد، بلکه می‌تواند افراد مبتلا به آسم و آلرژی را در معرض خطر قرار دهد. البته در جوامع و اقوام مختلف، برخی اعتقادات و آداب و رسوم وجود دارند که فاقد جنبه علمی هستند و توسط متخصصان تایید نمی‌شوند. در کشور ما نیز دود کردن اسفند که از سال‌های دور جزو رسوم بوده و برای در امان ماندن از چشم‌زخم انجام می‌گرفته، از همین دسته آداب و سنن است. در واقع این مساله صرفا یک خرافه است که باید به صورت علمی و آگاهانه با آن برخورد کرد. جنبه تصفیه‌کنندگی و میکروب‌زدایی دود کردن اسفند نیز که گاهی از آن صحبت می‌شود، پایه علمی ندارد و توسط متخصصان توصیه نمی‌شود. متاسفانه این موضوع نه تنها در میان عوام، بلکه گاهی در سطوح بالاتر و در رسانه‌ها نیز عنوان می‌شود و حتی در صدا و سیما هم خیلی از این قبیل مسایل مطرح می‌شود که جنبه ژورنالیستی و غیرعلمی دارند و دست‌اندرکاران این حوزه‌ها باید توجه داشته باشند که اگر آموزش صحیح در این خصوص انجام نمی‌دهند، لااقل بدآموزی نیز نکنند.
اسفند با ایجاد دود غلیظ در هنگام سوختن، باعث می‌شود که نایژه‌های فرد مستعد آلرژی و آسم، به‌سرعت واکنش‌‌ نشان دهند و با ایجاد اسپاسم و انقباض، موجب تشدید علایم آسم شوند. باتوجه به این نکته که دود کردن اسفند در میان ایرانیان به‌صورت یک رسم معمول درآمده است، من از همکاران پزشک خواهش می‌کنم که در این زمینه حساس باشند و علاوه بر سوالات معمول در مورد افراد با علایم آسم (مثل حضور فرد سیگاری در منزل) این مساله را نیز سوال کنند که آیا در منزل اسفند نیز دود می‌شود یا نه.
علاوه بر افرادی که مبتلا به آلرژی‌های تنفسی و آسم هستند، افرادی نیز وجود دارند که زمینه ژنتیکی آسم دارند و به اصطلاح آتوپیک هستند و دود اسفند می‌تواند دستگاه تنفسی این افراد را نیز تحریک کند و موجب بروز علایم آسم در آنها شود. دود اسفند در صورت استفاده مکرر حتی در افرادی که زمینه ژنتیکی آسم ندارند نیز می‌تواند موجب حساس شدن ریه‌ها و بروز علایم آسم شود.