[# پریسا #]

مزاج ها اساس و پایه طب را تشکیل می دهند و به قول ابن سینا کسی که طبایع و مزاج ها را بلد نباشد، پزشک نیست انسان ها به دلیل طبایعی که دارند متمایز از یکدیگر بوده و دارای خصوصیات و ویژگی های منحصر به فردی می باشند که در برخورد و رفتار با آنها و نیز در درمان بیماری ها طبع ویژه هر کس باید مدنظر قرار گیرد.

به همین دلیل است که نوع خاصی از دارو که برای یک نوع بیماری تهیه شده، در برخی افراد موثر و در برخی دیگر بی اثر است و اینجاست که پزشک با شناسایی و تشخیص طبع و مزاج هر بیمار، می تواند داروی موثر را تجویز نماید. همان طور که می دانید، بنا به گفته اطبا یونان قدیم چون بقراط، جالینوس و … و نیز اطبا بزرگ ایرانی چون بوعلی سینا، رازی و … در انسان ۴ طبع وجود دارد:

۱) طبع سودایی

۲) طبع بلغمی

۳) طبع دموی(خونی)

۴) طبع صفراوی

نحوه تشکیل این چهار طبع به این صورت است که: بعد از خوردن غذا، ترشحات معده بر آن اثر می کند و تغییراتی را ایجاد می کند و غذا به صورت مایع غلیظی درمی آید که این مایغ غلیظ را کشکاب (کیموس) می گویند، وقتی این مایع غلیظ وارد روده می شود از طریق عروق ماساریکا جذب و داخل کبد می شود و در آنجا پخته می شود ( متابولیزه شدن) این اخلاط وقتی در کبد پخته می شود وارد گردش خون شده و با اندک تغییری در خون ( اکسیژن گیری و افزوده شدن هورمون ها و …) در بافت های بدن جذب می شود.

اما اگر اخلاط در کبد به خوبی پخته نشود و به اصطلاح حکما خام یا نیمه پخته بماند، قابل جذب نبوده و آنها را اخلاط فاسده، مضره یا غریبه می نامند و بر این اساس که کدامیک از مواد چهارگانه مورد احتراق و سوخت و ساز قرار نگرفته باشند بیمار دارای غلبه همان خلط خواهد شد. مثلا اگر احتراق بلغم ناقص باشد طبع بیمار بلغمی است و اگر احتراق سودا ناقص باشد طبع بیمار سودایی می باشد و …

این چهار خلط در بدن جایگاه مشخصی دارد، سودا در طحال، صفرا در کیسه صفرا، خون در کبد و بلغم در کل بدن ( لنف) ذخیره می شود.

در درمان بیماری ها، سعی بر آن است که مزاج افراد را به اعتدال نزدیک کنند مثلا اگر مزاج فردی سرد و خشک است دارو و غذاهای گرم و تر به وی تجویز کنند تا به اعتدال نزدیک شوند مزاج تر یعنی میزان آب زیاد است و مزاج خشک یعنی میزان آب کم است.

هرچیزی که ( حالات روحی روانی و یا انواع داروها یا غذاها و خوراکی ها) در بدن انسان باعث شود که گرمی بدن یا احساس گرمای بدن بیشتر شود ( بدون آن که درجه حرارت بدن بالا رود) دارای طبع گرم و عکس آن دارای طبع سرد است.

هر یک از طبایع دارای آثار عینی و ویژگی های قابل مشاهده جسمی و نیز حالات خاص روحی و عصبی می باشد که در زیر برخی از موارد ذکر می شود:



۱) دموی ( گرم و تر)



شیرینی طعم دهان، سنگینی سر، سرخی رخسار و زبان، سستی در اعضا، میل به خواب، خمیازه، دمل و جوش، خون ریزی بن دندان ها، سرخی ادرار، درد سینه و حلق، تنگی نفس، احساس گرما در بدن، کف دست گرم، خوش بین، شعردوست، عاشق پیشه، اهل ریسک، کینه ورز نیستند، کمتر عصبانی می شوند و فوری عصبانیتشان فروکش می کند.



۲) صفراوی (گرم و خشک)



تلخی دهان، زردی رنگ بدن و زبان و چشم ها، خشکی بینی، تشنگی مفرط، قی و سوزش سرمعده، بی خوابی، تخلیل و رویای زرد، ترش رویی، خشم، پرخاشگری، بی تابی، زردی ادرار، ترکیدن دست و پا، جوشش دهانه معده، درد پهلوها، احساس سوزن سوزن شدن بدن، تندی تنفس، ضعف، خشکی و لاغری خاص اندام ها، احساس گرما در بدن.



۳) بلغمی (سرد و تر)



ترشی دهان، سفیدی، نرمی، سستی پوست بدن، ضعف گوارش، افزایش بزاق دهان، خواب زیاد، کندی حواس، رقیق شدن آب بینی، تخیل اشیای سفید، شل صحبت کردن، خستگی زیاد، زبان باردار و مرطوب، سفیدی ادرار، سفید شدن ریش و مو قبل از پیری، بدن و کف دست سرد، بدگمانی، بدبینی، بی قیدی، کند ذهن و کند فهم، ابتلا به بیماری های رطوبتی و سکته، نظم گرا، ریسک نمی کنند، پایبند به قانون هستند.



۴) سودا ( سرد و خشک)



شوری دهان و بی حوصلگی در حرف زدن، شنیدن حرف دیگران، تیرگی رنگ رخسار، لاغری، بیزاری از سر و صدا، ترس از مرگ، تندخویی، زودرنجی، تشویش، غضب، بیقراری، اشتهای کاذب، سوزش سرمعده، فکر و خیال، هراس بی سبب، تردید و دودلی، تنهایی و گوشه گیری، اندیشه های بد و خیالات حزن انگیز، وسواس، بی خوابی، رویای سیاهی در خواب، اگر سودا وارد مغز شود باعث ضعف اعصاب می شود، ترس، مردم گریزی، سستی نبض، فرو رفتن چشم ها، خودکشی، پر مو بودن بدن، کف دست سرد، رویاهای مهیج و کابوس، یبوست مزاج، تاثر از اتفاقات و اندیشه های بد غصه دار و بی ثبات.

حکما معتقدند که تغییر مزاج سودایی خیلی مشکل است و نیز معتقدند که بلغم راس بیشتر بیماری هاست و عسل را یکی از خوراکی های مهم بلغم زدا می دانند.لازم به ذکر است که هر یک از اجزای بدن نیز دارای طبع خاصی می باشد. مثلا شادی ها گرم، امید گرما آفرین، ناامیدی و غصه و کینه سرد است.



مواد غذایی گرم و تر، دموی، باد، خونی، بهاری:

لبنیات: کره محلی، شیر محلی تازه گاو و شیر گوسفند

صیفی جات: خربزه، خیار چنبر، طالبی و گرمک

میوه ها: آناناس، انجیر تازه و خشک، انگور، خرما، قیسی، گیلاس، گلابی، سیب شیرین، مویز، موز، بالنگو، اقسام توت و کشمش

ریشه ها: انواع ترب، زردک، سیب زمینی ترش، شلغم و هویج

حبوبات: گندم و اقسام لوبیا

گوشت ها: میگو، مرغ محلی، جگر سیاه و سفید، پاچه، بره، بوقلمون، زبان و چشم

مغزهای گیاهی: بادام درختی شیرین، بادام زمینی، تخم طالبی، تخم خربزه و کنجد

متفرقه: شیره انگور، روغن کنجد، روغن بادام تلخ، ارده، روغن گاو، دنبه، سمنو و خاکشیر



مواد غذایی گرم و خشک، صفراوی، آتش، تابستانی:

لبنیات: پنیر کهنه

صیفی جات: بادنجان و فلفل سبز

میوه ها: انبه، به، زیتون و نارگیل

ریشه ها: چغندر، پیاز، سیر، کلم قمری و موسیر

سبزی ها: برگ چغندر، پونه، نعناع، پیازچه، ترخون، ریحان، مرزه، شاهتره، شوید، شنبلیله، گزنه، اقسام کلم بستانی، تره تیزک(شاهی)، جعفری، رازیانه، کرفس، مارچوبه، تره و تره فرنگی

حبوبات: جوی دو سر(چاو دار)، لپه، نخود و برنج کته ای

گوشت ها: آهو، اردک، بلدرچین، بنگشت، کمتر، شتر، خروس، شترمرغ، کباب و دل

مغزهای گیاهی: بادام هندی، بادام درختی تلخ، بادام کوهی، پسته، پسته کوهی، تخم آفتابگردان، چلغوز، گردو و فندق

ادویه ها: آویشن، اسپند، چای سبز و سیاه، خردل، دارچین، فلفل، گلپر، زردچوبه، زنجبیل، زنیان، زیره، انسیون، کاکائو، زعفران، سیاهدانه، وانیل، نمک و هل

متفرقه: سیلو، عسل، شکر سرخ یا سفید، عرق بهارنارنج، روغن زیتون و سرخ کردنی ها



مواد غذایی سرد و خشک، سودایی، خاک، پاییزی:

لبنیات: کشک و قارا

میوه ها: ازگیل، تمشک، آلبالو، انار ترش، سنجد، بالنگ، سیب ترش، نارنج، لیمو ترش، لیمو عمانی، گریپ فروت، غوره، کنار، ذخال اخته، به ترش، زرشک، زالزالک، شاه توت و تمر هندی

سبزی ها: ترشک، ریواس و گشنیز

حبوبات: ارزن، بقله خشک، برنج آبکش، جو، ذرت، عدس و ماش

گوشت ها: گاو، بز، قلوه، سیرابی و شیردان

مغزهای گیاهی: بلوط خوراکی و شاهدانه

ادویه ها: سماق، نشاسته و قهوه

متفرقه: سرکه، شکر فراوری شده صنعتی، آبغوره و انواع روغن صنعتی (کانولا، ذرت، کلزا، نباتی، جامد)



مواد غذایی سرد و تر، بلغمی، آب، زمستانی:

لبنیات: پنیر تازه، خامه، دوغ، ماست، سرشیر و شیر پاستوریزه

صیفی جات: خیار، اقسام کدو، گوجه فرنگی، هندوانه و کدو حلوایی

میوه ها: توت فرنگی، آلو، آلوچه، پرتقال، انار شیرین، زردآلو، شفتالو، شلیل کوهی، لیمو شیرین، نارنگی، هلو، کیوی و آب فشرده انار

ریشه ها: سیب زمینی

سبزی ها: اسفناج، بامیه، خرفه، قارچ خوراکی، کاسنی، کاهو و لوبیا سبز

حبوبات: بقله تازه و نخود سبز

گوشت ها: انواع ماهی و مغز گوسفند

مغزهای گیاهی: تخم کدو، به دانه، تخم هندوانه و خشخاش

متفرقه: اسفرزه، گلاب و ماء الشعیر