[# پریسا #]

سلنيوم
selenium
در دهه 1930، بيماري "مسموميت مزمن" در دام‌ها به‌علت مصرف گياهاني که در خاک غني از سلنيوم رشد کرده بودند، مشاهده شد. اين امر باعث شد که سلنيوم به عنوان يک سم شناسايي شود.

در سال 1957 اعلام شد که دريافت حتي مقدار کمي سلنيوم مي‌تواند ازنکروز(ضايع شدن) کبد موش صحرايي مبتلا به کمبود روي جلوگيري کند. بنابراين روشن شد که سلنيوم يک سم نبوده، بلکه يک ماده مغذي ضروري است.

در سال 1973اولين عملکرد بيولوژيک سلنيوم در جانوران، با يافتن ماده‌اي به نام "گلوتاتيون ******داز" کشف شد. اين ماده در تجزيه و دفع مواد سمي به کبد کمک مي‌کند.

بيماري هاي ناشي از کمبود سلنيوم:

در سال 1976 مشخص شد که در اثر کمبود سلنيوم بيماري "کشان"(keshan) ايجاد مي شود. بيماري کشان، کارديوميوپات� �(اختلال قلبي) بود که به طورعمده زنان و کودکان را در استان کشان چين(ناحيه‌اي که ميزان سلنيوم خاک در آن بسيار پايين است)، مبتلا مي‌کرد. مطالعات نشان داد که دريافت مکمل سلنيوم، مانع پيشرفت اين نوع کارديوميوپات� � مي‌شود.

بيماري ديگر ناشي از کمبود سلنيوم، بيماري "کاشين- بک" (Kashin-Beck)بود که در کودکان و نوجوانان شايع مي‌شد. ممکن است اين بيماري يک جزء ويروسي داشته باشد که در هنگام فقدان يا کمبود سلنيوم در رژيم غذايي، رشد مي‌کند، ولي علت اصلي آن به طور کامل شناخته نشده است. در اين بيماري، ابتدا سختي قرنيه، تورم و درد(اغلب در محل اتصال بند انگشتان) و سپس استئوآرتريت(د رد مفاصل و استخوان‌ها) همراه با درگيري آرنج، زانو و قوزک‌ پا ايجاد مي‌شود. البته کمبود يُد نيز ممکن است به عنوان يک عامل خطر در اين بيماري نقش داشته باشد.

نقش در بدن

سلنيوم جزء عناصر کم مقدار بوده و براي سلامتي بدن لازم است. در بدن سلنيوم به پروتئين‌ها متصل شده و تشکيل "سلنوپروتئين� �ها" را مي‌دهد که خاصيت آنتي‌اکسيدان ي دارند. "گلوتاتيون ******داز" يک نوع آنزيم است که حاوي سلنيوم بوده و در تمام سلول‌ ها(سرم و شير انسان) موجود است.

با افزايش مصرف اسيدهاي چرب اشباع نشده در رژيم غذايي(به دليل نياز به فعاليت‌ آنتي اکسيداني سلنيوم) نياز به آن افزايش مي‌يابد.

آنزيم‌ "يودوتيروني *" که براي تشکيل هورمون‌هاي تيروئيدي ضروري مي‌باشد، يک سلنوپروتئين است و عملکرد تيروئيد را تنظيم مي‌کند.

اثرات آنتي اکسيداني سلنيوم و ويتامين E ممکن است يکديگر را تقويت کنند. سلنيوم به‌عنوان جانشين ويتامين E نيز عمل مي‌کند.

پايين بودن مقدار سلنيوم در بدن بيماران سرطاني نشانگر آن است که کمبود دريافت سلنيوم ممکن است به سرطان‌‌زايي کمک کند. دليل احتمالي آن نارسايي گلوتاتيون ******داز در از بين بردن راديکال‌هاي آزاد است. گلوتاتيون ******داز در هنگام وجود سلنيوم توسط کبد توليد مي‌شود. احتمال کمبود اين ماده تنها در افراد ساکن مناطقي که خاک شان سلنيوم کمي دارد و تنها از غذاي بومي استفاده مي‌کنند و يا رژيم خاصي(مثل بيمار فنيل کتونوري) را رعايت مي‌کنند، وجود دارد.

متابوليسم (سوخت و ساز) سلنيوم

جذب آن در بخش بالايي روده کوچک انجام مي‌شود.

در حالت کمبود، ميزان جذب آن افزايش مي‌يابد. همچنين اگر در اثر افزايش دريافت، دفع ادراري آن افزايش يابد، اين دفع بالا نيز منجر به افزايش جذب خواهد شد.

ارزيابي وضعيت سلنيوم با اندازگيري آن يا اندازه‌گيري گلوتاتيون پرکسيداز سرم، پلاکت‌ها و سلول‌هاي قرمز خون يا سلنيوم موجود در خون‌ يا ادرار انجام مي‌شود.

مقادير مورد نياز

مقدار توصيه شده (RDA)سلنيوم 55 ميلي‌گرم در روز براي مردان، زنان و نوجوانان 18- 14 ساله است. همچنين RDA سلنيوم براي کودکان، بين 30- 20ميلي‌گرم در روز مي‌باشد.

براي نوزادان هنوز RDA مشخصي وجود ندارد، ولي ميزان دريافت کافي براي آنان 20- 15 ميلي‌گرم در روز است.

سلنيوم مورد نياز در دوران بارداري و شيردهي به ترتيب 50 و 70 ميلي گرم در روز مي‌باشد.

عوارض کمبود

در موارد کمبود سلنيوم، اختلالات قلبي، ضعف عضلاني، اختلال لوزالمعده و ناراحتي مفاصل نيز ديده مي‌شود. کمبود سلنيوم در کودکاني که تا چهار سال تغذيه وريدي شده‌اند، با بروز ضعف عضلات، درد و حساسيت بروز مي‌کند. مکمل ياري سلنيوم(اضافه کردن سلنيوم به تغذيه‌وريدي) موجب بهبود علائم باليني و افزايش سطح سلنيوم خون مي‌گردد.


منابع

محتواي سلنيوم غذاها، به ميزان سلنيوم موجود در خاک يا آبي بستگي دارد که گياه يا حيوان از آن تغذيه مي کند. ولي به دليل اتصال آن به پروتئين، در تمام غذاهاي حيواني وجود دارد. منابع عمده ي آن شامل غذاهاي دريايي ، قلوه، جگر، گوشت و ماکيان هستند.


محتواي سلنيوم در غلات متفاوت بوده و به محل رويش آن ها وابسته است.

محتواي سلنيوم و فعاليت گلوتاتيون ******داز در شير مادر ، به‌طور مستقيم تحت تاثير تغذيه مادر با سلنيوم و شکل سلنيوم مصرف شده است.

غني کردن شيرخشک با سلنات، سبب بهبود وضعيت سلنيوم در شيرخواران نارس مي‌شود.

مسموميت(درياف ت بيش از حد) سلنيوم:

عوارض مسموميت آن عبارت از خستگي، بوي سير در تنفس، خشک و سخت‌ شدن بدن، ريزش مو، تغيير رنگ و ***ندگي ناخن ، کوري و گاهي *** در دام‌هاست.

تست بيوشيميايي ويژه و حساسي براي تعيين مسموميت وجود ندارد. مطالعات در ونزوئلا، افزايش بروز درماتيت، ريزش مو و بيماري‌هاي ناخن در کودکان مناطق سلنيوفروس(که خاک آنها آهن و سلنيوم فراوان دارد) را نشان داده‌اند.

در چين، ريزش مو و بيماري هاي مربوط به ناخن و بعد از آن ضايعات پوستي، اختلال در سيستم عصبي و گاهي اوقات پوسيدگي دندان ديده شده است. در مطالعه‌اي نيز علائمي نظير تهوع، اسهال، تحريک‌پذيري، خستگي، نوروپاتي محيطي، ريزش مو و تغييرات ناخن مشاهده شده است.

مقدار مجاز براي دريافت سلنيوم در يک مرد معمولي 70 کيلوگرمي، 350 ميکروگرم در روز است.

حداکثر ميزان مجاز براي دريافت سلنيوم، 400 ميکروگرم در روز مي‌باشد.

[ابراهیم]

داروئی به نام سلنیوم سولفاید برای بیماران قلبی تجویز می شده که بعدها مشخص شد بیمارانی که از این دارو استفاده میکنند بتدریج موهایشان پرپشت تر میگردد. معلوم شد که اثر همین سلنیوم سولفاید هستو بتدریج سلنیوم سولفاید از مصرف دارویی برای بیماران قلبی خارج و به عنوان داروی ریزش مو تجویز شد و به صورت دو دز 1و5/2 درصد در داروخانه ها موجود میباشد . نحوه مصرف آن هر 12 ساعت 1 سی سی روی موضع ریخته و خوب ماساژ می دهند.

[# پریسا #]

-تاريخچه : براي اولين بار در سال 1817 توسط دانشمند سوئدي Berzelius كشف شد. و به دليل رنگ سرخ خاص آن در صنعت شيشه سازي مورد استفاده قرار گرفت تا دهه پنجاه ميلادي آن را به عنوان ماده اي سمي مي شناختند و فقط در صنعت استفاده مي شد. در سال 1957 ميلادي شوارتز و فولتز، سلنيوم را به عنوان يك ريز مغذي موثر در پيشگيري از بعضي بيماري ها ، شناسايي كردند. وبالاخره ، از سال 1989 بر روي ليست “تغذيه توصيه شده مجاز“ (RDA) جا گرفت.

خواص و مكانيسم اثر سلنيوم

سلنيوم يك آنتي اكسيدان قوي است و نقش مهمي در واكنش هاي اكسيداسيون و احياي داخل سلولي به عهده دارد.

سلنيوم با پروتئين تركيب شده“ سلنوپروتئين“ ها را تشكيل مي دهد، نظير:

Glutathione peroxydaseو Iodothyronine 5 – deiodinase

گلوتاتيون پراكسيداز همراه با ويتامين E مانع تشكيل راديكال هاي آزاد اكسيژن شده ، سبب كاهش آسيب به غشاء و هسته سلول مي شوند.

بطور خلاصه ، و بر طبق مطالعات سالهاي اخير برخي از خواص سلنيوم عبارتند از :

* اثر بر متابوليسم هورمون تيروئيد : اگر سطح سرمي سلنيوم پائين تر از 67 pg/ liter باشد تبديل محيطي T4 به T3 مختل مي گردد.

* تقويت سيستم ايمني مثلاً انتشار ويروس ايدز را كاهش مي دهد. بعد از تزريق واكسن توليد آنتي بادي را افزايش مي هد.

* كنترل متابوليسم قند و ترشح انسولين

* اثر بر متابوليسم كولسترول

* تاخير بروز دمانس (آلزايمر) در سالخوردگان

* تاخير از شروع علائم كهولت پوست

منابع سلنيوم

- خاك : بصورت طبيعي در صخره ها و خاك با غلظتي بين 0.1 تا 1200 ميلي گرم/كيلو وجود دارد.

- آب با غلظتي بين 6.06 تا 400 mg/l ، در آب آشاميدني WHO غلظت mg/l 10 را توصيه كرده است.

خطر آلودگي آب رودخانه ها و درياچه ها با مقادير زياد سلنيوم وجود دارد كه باعث مسموميت ماهي ها و ماكيان مي شود . مسموميت در انسان به دليل مصرف مواد غذايي آلوده گزارش شده است.

-هوا : آلودگي هوا ناشي از سوزانيدن سنگواره ، ذغال سنگ ، لاستيك و زباله است و خطر مسموميت استنشاقي در انسان وجود دارد.

- منابع غذايي حاوي سلنيوم

ميزان سلنيوم در غلات و مواد غذايي به محتوي خاك منطقه از سلنيوم ، بستگي دارد.

روغن ماهي ، ماهي تن و غذاهاي دريايي ، گوشت قرمز، مرغ و ماكيان، جگر گاو، بادام زميني و فندق ، بلغور جو، برنج ، آرد گندم ( نان ، ماكاروني…)

ميزان نياز روزانه به سلنيوم

تولد تا سه سال : 10-20 ميكروگرم در روز

شيرخواران و كودكان 4 تا 6 سال :20 ميكروگرم در روز

7 تا 10 سال: 30 ميكروگرم در روز

نوجوانان و بالغين مذكر 70-40 ميكروگرم در روز

نوجوانان و بالغين مونث 55-45 ميكروگرم در روز

زن باردار 65 ميكروگرم در روز

زنان شيرده 75 ميكروگرم در روز

علل كمبود سلنيوم و عوارض ناشي از آن

سلنيوم از راه هوا، آب آشاميدني و مواد غذايي جذب بدن مي شود . موارد كمبود سلنيوم حين TPN طولاني ديده شده است.

مصرف الكل و دخانيات با افزايش دفع سلنيوم همراه است.

كمبود سلنيوم در انسان در ايالات متحده نادر است ولي در كشور هاي ديگر همچون چين كه غلظت سلنيوم در خاك پائين است ديده مي شود. اهميت كمبود سلنيوم بخوبي در پاتوژنز بيماري كشان( KESHAN) كه نام يك ميوكاديت چند كانوني شايع در استان كشان (چين) است، به اثبات رسيده است.

در فنلاند نيز كه محتواي سلنيوم خاك كم است، رابطه معني داري ميان ميزان سلنيوم در غذا و افزايش خطر بيماري هاي كارديو و اسكولار و سكته قلبي مشاهده شده است.

الف ): عوارض قطعي ناشي از كمبود سلنيوم : نقش بيماري زاي كمبود سلنيوم در سه بيماري خاص به اثبات رسيده است:

1- بيماري كشان در كودكان باعث ايجاد ميوكارديت و نارسائي قلبي مي شود.

2- بيماري كشان KASHIN BECK كه باعث اوستئو آرتروپاتي مي شود.

3- كرتينيسم آندميك ميكسو ماتو كه باعث عقب ماندگي ذهني مي شود.

ب- عوارض احتمالي كمبود سلنيوم: عوارض زير به عنوان تظاهرات كمبود سلنيوم مطرح شده اند:

ميوپاتي، ميوزيت ، افزايش كراتين كيناز عضلاني، اختلالات ريتم قلب، كارديوميوپاتي ، سكته قلبي ، ضعف سيستم ايمني، بروز بيماريهاي اتوايمون، اختلالات كاركرد غدد و متابوليسم.

پسودوآلبينيسم، سفيدي بستر ناخن ها و غيره…

ج- رابطه سلنيوم و بدخيمي ها: ارتباط معكوسي بين سطح سرمي سلنيوم و كارسينوژنز در بافت هاي مختلف بدن موجود است :

تيروئيد خون، حفره دهان، حلق ، پوست، كبد، پستان، مري ، معده ، كولون، ركتوم، ريه ، دستگاه ادراري، دستگاه تناسلي زنانه، پروستات



موارد تجويز

-بدخيمي ها : برگهامر(1976) : سطوح پائين سلينوم سرم در بيماران مبتلا به سرطان با پيامد هايي نظير متاستاز دور، تومور هاي اوليه متعدد ، عود مكرر، طول عمر كوتاه تر همراه است.

- ايدز: سلنيوم و گلوتاتيون پراكسيداز در تعديل بيماري ايدز نقش دارند.

- هپاتيت و سيروز كبد: ميزان سلنيوم در بيماران مبتلا به هپاتيت و سيروز پائين است. سطح سرمي سلنيوم در سيروز ، پائين تر از سطح سرمي آن در هپاتيت است.

- آرتريت روماتوئيد: با مهاجرت فاگوسيت ها و لكوسيت هاي فعال شده بصورت التهاب همراه با كاهش سلنيوم نمايان مي شود.

- آسم: كمبود سطح سرمي سلنيوم بطور ثابت در بالغين مبتلا نشان داده شده است . تجويز سلنيوم، با سركوب التهاب ، نياز به كورتيكو استروئيدها را كاهش مي دهد.

- كارديوميوپاتي: در مطالعه اي در چين ، مشخص شده است كه سديم سلنايت آسيب قلبي را كم مي كند و مرگ و مير را كاهش ميدهد.

- ديستروفي ميوتونيك : افزايش پراكسيدازها و راديكال هاي آزاد نقش مهمي در ايجاد اين بيماري دارند . تجويز سلنيوم در بهبود علائم بيماري موثر گزارش شده است.

- ناباروري در مردان: سلنيوم در تكامل اسپرم و تحرك آن نقش دارد. تجويز سلنيوم در درمان بعضي موارد ناباروري انتاگونيسم در مسموميت با كادميوم.

- هيپو تيروئيدي : در مطالعه اي در بيماران مبتلا به تيروئيديت اتوايمون مصرف مكمل سلنيوم ميزان آنتي بادي را از 100 به 63.6 كاهش داده است.

- آلرژي غذايي : در كودكان مبتلا سطح سرمي سلنيوم بنحو معني داري پائين تر از كودكان سالم است.

- فيبروز كيستيك : سبب بهبود عملكرد ريه در بيماري فيبروز كيستيك ريه مي شود.

- بيماري سلياك

- اگزما

- پيشگيري از سندرم مرگ ناگهاني شيرخوار

- اوتيت گوش مياني

-كاتاراكت

موارد احتياط هنگام تحويز دارو:

آلرژي به اشكال داروئي خوراكي يا تزريقي سلنيوم معمولاً‌با راش هاي جلدي همراه است. وجود سابقه حساسيت به نگهدارنده ها با رنگ هاي غذايي احتمال آلرژي به سلنيوم را بيشتر مي كند. در بيماريهاي كليوي و گوارشي جذب و سطح سرمي سلنيوم ممكن است تغير كند و سبب بروز علائم مسموميت گردد. در بارداري: در تحقيقات بر روي حيوانات ، مصرف مقادير زياد سلنيوم سبب بروز عوارض در مادر و شير خوار مي شود.