آزمايش مايع مغزي-نخاعي (آب نخاع) در تشخيص بيماري ام اس
گاهي شما ميشنويد كه پزشك متخصص مغز و اعصاب براي بررسي فرد مشكوك به بيماري ام اس پيشنهاد كشيدن آب نخاع از ناحيه كمر و فرستادن آن به آزمايشگاه ميكند. اين موضوع معمولا باعث اضطراب و نگراني بيمار و خانواده ميشود.
مايع مغزي نخاعي چيست؟
مغز و نخاع داخل يك مايع شفاف مانند آب شناور ميباشند. اين مايع همه روزه توسط سلولهايي به نام شبكه كوروييد كه در داخل بطن هاي مغز (حفره هاي داخل مغز) قرار دارند، ترشح ميشوند. مايع پس از ترشح از بطن ها از طريق مجاري مختلف جريان يافته و سطح مغز و ساقه مغز و مخچه و نخاع را مي پوشاند و سپس از پرده هاي مغز جذب ميشود. ترشح و جذب بطور مستمر ادامه مي يابند و روزانه حدود 500 سي سي مايع توليد ميشود.
كشيدن مايع مغزي-نخاعي چگونه انجام ميشود؟
با توجه به اين كه مايع دركانال نخاع از گردن تا انتهاي دنبالچه جريان دارد، با عبور دادن سوزن مخصوص كشيدن مايع مغزي-نخاعي از پوست و فاصله بين مهره هاي كمري، نوك سوزن در فضاي سرشار از مايع قرار ميگيرد. خوشبختانه در اين قسمت نخاع وجود ندارد و فقط ريشه هاي مربوط به اعصاب وجود دارند و معمولا نوك سوزن به اين ريشه ها برخورد نميكند و اگر برخورد هم بكند آسيب مهمي ايجاد نميشود. البته در صورتيكه اين كار توسط يك فرد آموزش ديده، كه اغلب پزشك متخصص است، انجام شود عارضه اي ايجاد نخواهد شد. البته مختصري درد موضعي پس از هر گونه سوزن زدن امري طبيعي و قابل تحمل است. كشيدن مايع هم در حالت خوابيده به پهلو وهم در حالت نشسته قابل انجام است. موقعي كه پزشك شما انجام اين آزمايش را توصيه ميكند، با كمال اطمينان آنرا بپذيريد. مطمين باشيد كه بررسي مايع مغزي نخاعي ميتواند بسيار با ارزش باشد و به پزشك شما در تشخيص و درمان شما كمك كند. اين عمل با دستان ورزيده پزشك شما هيچ عارضه اي نخواهد داشت.
تركيب طبيعي مايع مغزي نخاعي چگونه است و چه تغييري در بيماريهاي مختلف ميكند؟
مايع مغزي- نخاعي بسيار شفاف و مانند آب است. مايع حاوي مقادير مختصري قند، پروتيين و تعداد بسيار اندك يا هيچ سلول خوني است. پس از ورود سوزن، مايع با فشار متوسطي به بيرون ميزند. پزشك رنگ و فشار آن را بررسي ميكند و جهت مطالعه تركيب آن، نمونه هايي را به آزمايشگاه مي فرستد. در بسياري از بيماريهاي مغزي تركيب طبيعي مايع برهم ميخورد مثلا در عفونت هاي مغزي باكتري ها وارد مايع ميشوند و تعداد زيادي از سلولهاي التهابي از آن قابل جداكردن هستند.
مايع مغزي نخاعي در بيماري ام اس چه تغييري پيدا ميكند؟
اغلب مواقع در مايع مغزي نخاعي بيماران ام اس نيز تغييراتي ديده ميشوند. البته ديده نشدن اين تغييرات ام اس را رد نميكند و بر عكس وجود اين تغييرات نيز لزوما تشخيص ام اس را قطعي نميكنند. به خاطر داشته باشيد فقط پزشك متخصص مغز و اعصاب شما صلاحيت تفسير اين آزمايش را دارد. در مورد بقيه آزمايشات نيز چنين است و حتي بدون تاييد متخصص مغز و اعصاب، گزارشات ام آر آي نيز به تنهايي براي تشخيص ام اس كافي نيستند.
پروتيين مايع در نصف بيماران مختصري افزايش مي يابد ولي قند آن تغيير نميكند. در مايع مغزي – نخاعي بيش از 70 درصد بيماران، يك نوع پروتيين به نام ايمونوگلوبولين جي افزايش پيدا ميكند. چون اين پروتيين در خون بالا نميرود، ميتوان نتيجه گرفت كه در مغز و نخاع توليد ميشود و نشانگر بيماري التهابي مغز و نخاع است. از مقايسه ميزان اين پروتيين در خون و مايع مغزي-نخاعي عددي به دست مي آيد كه در صورت بالاتر بودن اين رقم از مقادير نرمال، پزشك شما نسبت به وجود بيماري اطمينان بيشتري پيدا ميكند و آن را يك يافته مثبت به نفع ام اس تفسير ميكند و البته با در نظر گرفتن يافته هاي ديگر به تشخيص نزديك ميشود.
ارزش آزمايش مايع مغزي نخاعي در تشخيص بيماري چقدر است؟
همانطور كه پيشتر گفته شد تغييرات مايع مغزي- نخاعي در همه بيماران يافت نمي شوند و از طرف ديگر تغييرات آن فقط در بيماري ام اس بوجود نمي آيند. بنابراين، اين آزمايش فقط در برخي شرايط به پزشك كمك مي كنند و گاهي نقش مهمي ايفا ميكند. ارزش آن كمتر از ام آر آي است ولي گاهي در كنار ام آر آي در تشخيص ام اس بسيار تعيين كننده ميشود.
چه موقعي آزمايش مغزي نخاعي لازم ميشود؟ آيا همه بيماران ام اس بايد آزمايش مايع مغزي-نخاعي بدهند؟
خير. در زمانهاي گذشته كه ام آر آي اختراع نشده بود، بررسي مايع مغزي نخاعي نقش مهمي در تشخيص ايفا ميكرد. چون مشاهده ضايعات مغز و نخاع امكانپذير نبود، اغلب پزشكان مغز و اعصاب جهت اطمينان كامل به تشخيص بيمار، مايع مغزي- نخاعي را نيز بررسي ميكردند. اما اختراع ام آر آي و بويژه انواع پيشرفته آن، تشخيص بيماري ام اس را دگرگون كرد. اكنون پزشكان با بررسي ام آر آي، حتي در اولين حمله باليني بيماري، قادرند ام اس را تشخيص دهند و منتظر حملات بعدي نباشند و به اين ترتيب درمان بيماري زودتر شروع شود. بيشتر مواقع، معاينه و شرح حال و ام آر آي بيمار براي تشخيص كفايت ميكنند و ديگر نيازي به كشيدن آب نخاع نيست.
اما هنوز هم در مواردي بررسي مايع مغزي- نخاعي ضرورت مي يابد. گاهي معاينه بيمار و يافته هاي ام آر آي براي تشخيص ام اس كافي نيستند. اين حالت ممكن است در حملات اوليه باشد يا ام آر آي به دلايل مختلف همه ضايعات را نشان ندهند. همچنين گاهي بيماري سير مزمن و آهسته پيشرونده داشته و در ام آر آي بيمار تغييرات كمتري ايجاد ميكند. در شرايط فوق لازم است براي تشخيص بيماري، مايع مغزي- نخاعي بررسي شود. در صورتيكه تغييرات مايع با بيماري ام اس سازگار باشد پزشك تشخيص ام اس را تاييد ميكند و درمانهاي لازم كه بر سير بيماري موثرند براي وي شروع ميشوند. اگر مايع مغزي- نخاعي طبيعي باشد ممكن است پزشك ترجيح بدهد فعلا بيمار را تحت نظر بگيرد.
آيا اقدامات خاصي براي كشيدن مايع لازم است؟
كشيدن آب نخاع به يك سوزن بلند مخصوص احتياج دارد. پس از ضدعفوني كردن محل ورود سوزن و بي حس كردن محل، پزشك سوزن را وارد كانال جريان آب نخاع ميكند (تصاوير محل ورود سوزن و نحوه انجام كار را نشان ميدهند.) سپس مايع در چند لوله آزمايش جمع آوري ميشود و بايد سريع و در اسرع وقت به آزمايشگاه رسانده شود. آزمايشگاه نيز لازم است نمونه تازه را مورد بررسي قرار دهد. پزشك قبل از كشيدن آب مايع، لزوم و نحوه عمل را به بيمار و همراهان توضيح ميدهد.
lp
كلام آخر اينكه:
مايع مغزي- نخاعي ميتواند حاوي اطلاعات ارزشمندي براي پزشك باشد. هرگاه پزشك متخصص مغز و اعصاب انجام آزمايش فوق را پيشنهاد ميكند، آنرا بپذيريد. اين امر ميتواند در تشخيص صحيح و بموقع ام اس موثر بوده و استفاده از اقدامات درماني لازم را امكانپذير سازد.
+ نوشته شده توسط دکتر محمد علی آرامی در جمعه نهم تیر 1391 و ساعت 15:9
گرفتن مايع مغزي نخاعي، هيچ خطري ندارد
همه چيز از يك باور غلط آغاز ميشود؛ باور اين كه اگر مايع مغزي نخاعي فرزندم را بكشند، او فلج خواهد شد يا امكان دارد مغزش عفونت كند. متاسفانه در بعضي اوقات اين نگرش‌هاي غلط به آنجا ختم ميشود كه والدين رضايت به انجام چنين اقدام حياتي و اورژانسي را به پزشك براي رسيدن به نتيجه نمي‌دهند و پزشك نمي‌تواند كاري براي بيمار انجام دهد و عملا درمان غيرممكن ميشود.در داخل فضاهاي مغزي و ما بين فضاهاي پرده‌هاي مغز، مايعي قرار دارد كه مايع مغزي نخاعي نام دارد. اين مايع شباهت زيادي به آب دارد، اما محتوي مقاديري پروتئين، قند و برخي تركيبات ديگر است. مهم‌ترين وظيفه اين مايع، حفاظت از مغز نخاع در مقابل ضربه است. در حقيقت اين مايع با شناوركردن مغز و نخاع در خود ، سلامت اين ارگان‌هاي حياتي را تضمين ميكند.اما اهميت گرفتن مايع مغزي نخاعي يا همان LP در كشف عفونت‌هاست. اين موضوع به اهميت گردش سيستم مايع مغزي نخاعي برمي‌گردد كه در عفونت‌هاي مغز و پرههاي مغز و همچنين عفونت منتشر خون بخصوص در نوزدان، اين مايع دچار تغييراتي ميشود كه در رسيدن پزشك به علت عفونت كمك شاياني ميكند. كشف اين تغييرات تنها در صورتي قابل فهم است كه اين مايع از نظر پارامترهاي آزمايشگاهي مورد تحليل و تجزيه قرار گيرد و تنها راه دسترسي به اين مايع انجام LP است.
آيا با عكسبرداري نمي‌توان از ماهيت اين مايع با خبر شد؟
خير. برخي بر اين عقيده‌اند كه با تكنيك‌هاي پيشرفته تصويربرداري همچون MRI ميتوان پي به عفونت يا ماهيت مايع مغزي نخاعي برد. اما اين تصور غلطي است هم‌اكنون تنها راه رسيدن به اين مايع و پي بردن به ماهيت آن، انجام عمل LP است كه در اين روش با يك سوزن وارد فضاي كانال نخاعي ميشوند و مقادير مختصري از اين مايع را مي‌كشند.
سوزني كه وارد فضاي مذكور ميشود، شخص را فلج ميكند؟
اين تصور صددرصد اشتباهي است. دليلش هم به مكانيسم درست انجام LP برمي‌گردد بدين صورت كه بيمار را به پهلو يا به حالت نشسته قرار ميدهند و پس از استريل كردن دقيق محل، سوزن را به صورت آهسته وارد فضاي بين مهره چهارم و پنجم كمر ميكنند و چند سي‌سي از اين مايع را مي‌كشند. اين تكنيك بدون كوچك‌ترين خونريزي صورت ميگيرد و مهم‌ترين نكته در خصوص انجام اين عمل اين است كه جاي محل ورودي سوزن مكاني است كه نخاع كمي قبل از آن به پايان رسيده است و ديگر نگراني براي آسيب به نخاع و بروز فلجي و هرگونه آسيب ديگر وجود ندارد.
با انجام اين عمل نخاع بيمار خشك ميشود؟
برخي معتقدند با كشيدن مايع مغزي نخاعي نخاع خشك ميشود كه البته اين تصور بسيار غلط است. جالب اينجاست در يك كودك، هر ساعت حدود 2515 سي‌سي مايع مغزي توليد ميشود كه با اين حجم توليد بالا يك چنين عارضه‌اي به هيچ عنوان واقعيت ندارد. طي انجام عمل LP حدود 20 سي‌سي مايع توسط پزشك خارج ميشود و اين حجم مايع بسرعت جبران ميشود. از اين رو والدين نبايد از اين نظر نگراني خاصي داشته باشند.
در چه بيماري‌اي بايد عمل LP را انجام داد؟
اساسا عمل LP براي هر بيماري‌اي انجام ميشود كه علائمي دال بر عفونت در بدن داشته باشد. به عنوان مثال كودكي دچار تب، لرز، تهوع، استفراغ و كاهش سطح هوشياري است و با اين علائم به اورژانس مراجعه ميكند. كودك بيمار بي حال به نظر مي‌رسد يا نوزادي 2 روز پس از تولد دچار تب، ضعف، بي‌حالي و زردي ميشود و شير نمي‌خورد و يا يك پسر 18 ساله كه در يك پادگان سرباز است دچار تب، لرز و درد شديد گردن و بعضا كاهش سطح هوشياري ميشود. اين 3 نمونه كه گفته شد، همگي علائم عفونت مغز و پرههاي مغز را دارند و در اولين فرصت بايد در هر 3 مورد عمل LP انجام شود. نكته مهم اينجاست كه نبايد وقت را در اين‌گونه موارد تلف كرد زيرا عفونت مننژيت كه در حقيقت به عفونت مغز و پرههاي مغز اطلاق ميشود از جمله عفونت‌هايي است كه بايد هر چه سريع‌تر درمانهاي جدي در مورد آن صورت گيرد و در اين خصوص نبايد حتي لحظه‌اي درنگ كرد چون عوارض اين عفونت روي مغز بسيار خطرناك است و عدم درمان بموقع ميتواند عواقب خطرناكي را براي فرد در پي داشته باشد. اين در حالي است كه اگر والدين اجازه انجام اين اقدام را به پزشك ندهند در حقيقت پزشك راهي ندارد تا به عفونت بيمار پي ببرد و در نتيجه مجاز نيست بدون آگاهي از عفونت بيمار، به وي آنتي‌بيوتيك قوي بدهد. از اين رو اگر بيمار فرضا مننژيت داشته باشد، عمليات درماني براي وي صورت نمي‌گيرد و دچار عوارض وخيم اين بيماري خواهد شد.
آيا بعد از عمل، بيمار ميتواند راه برود و نبايد استراحت مطلق داشت باشد؟
اقدام LP معمولا اقدام بدون دردي است از اين رو بعد از انجام اين عمل بعد از چند دقيقه استراحت بيمار ميتواند بلند شود و به فعاليت روزمره خود مشغول باشد و معمولا ممنوعيتي براي انجام فعاليت ندارد، اما اگر بيمار احساس درد شديدي در ناحيه انجام LP دارد يا دچار خونريزي در ناحيه مذكور شد، بايد فعاليت نكند و با پزشك خود در اين زمينه مشورت داشته باشد.اما آنچه كه در تجربيات پزشكي ثابت شده تاكنون عارضه وخيمي از انجام اين اقدام گزارش نشده است و بايد اين اطمينان به والدين داده شود كه انجام اين اقدام خارج از هرگونه عارضه خواهد بود.
انجام اين عمل سبب ناباروري در بيمار ميشود؟
متاسفانه برخي والدين بر اين عقيده‌اند كه انجام LP با آسيب به اعصاب نواحي تحتاني بدن ميتواند سبب ناباروري مخصوصا در بيمار مرد شود. لازم است اينجا قويا بگويم كه هيچ ارتباطي بين LP و بروز ناتواني جنسي وجود ندارد و هرگونه نگراني در اين زمينه بي مورد است. اساسا همانطور كه پيشتر گفته شدLP در ناحيه‌اي صورت ميگيرد كه چند سانتي‌متر بالاتر نخاع به پايان رسيده و در حقيقت عصبي وجود ندارد كه بخواهد با انجام اين عمل آسيب ببيند و اين‌طور نيست كه پزشك در اندازه‌گيري خود دچار اشتباه شود و ناحيه‌اي را سوراخ كند كه آنجا عصب وجود دارد. از اين رو نه قدرت باروري فرد و نه هرگونه فعاليت ديگر بيمار به دنبال انجام عمل دچار آسيب و صدمه نميشود.
آيا اگر هم عفونتي مطرح نباشد، خود اين عمل ميتواند مسبب عفونت مغز شود؟
عمل LP در شرايط كاملا استريل انجام ميشود. همه پزشكان از اهميت اين موضوع مطلع هستند و آن را رعايت ميكنند. پيش از انجام عمل LP ناحيه مذكور به صورت كاملا استريل ميشود و با يك سوزن كاملا استريل اين عمل را انجام ميدهند. نكته مهم اينجاست كه برخي گمان ميكنند اگر هم عفونتي در خون وجود داشته باشد، با اين حال عفونت از خون به مغز منتقل ميشود. اين تفكر هم اشتباه است چرا كه مكانيسم انتقال عفونت از خون به مغز اين‌گونه نيست كه با سوزن LP اين عفونت بخواهد منتقل شود. پس اين نگراني هم بي‌مورد است.
اے دنیا کے مسافر منزل تیری قبرھیں اے کر رھا ھیں جو تو دو دن کا یہ سفرھیں موت ھیں تیرا ان دیکھا ساتھی آچانگ تجھے نگل لے گا:ای مسافر دنیا خونه ی توقبر است ای که هرکاری میکنی سفر دو روزه هست مرگ رفیق ندیده ی تو است یکهو نفست رو می گیره
