[maedeh]

گل گاوزبان با نام علمى Borago Officinalisدر زمره گیاهان دارویى و حاوى روغنى است که به سبب ویژگى شفادهنده اش از دیرباز در همه جهان به ویژه در فرانسه شهرت دارد. گیاه یاد شده از شاخه هاى توخالى و آبدار برخوردار بوده و ارتفاعش تقریباً به 50 سانتى متر مى رسد. برگ هایش تا حدى بزرگ، چین خورده به رنگ سبز تیره و تخم مرغى شکل نوک تیز بوده که متناوباً بر روى ساقه گیاه واقع شده اند. طول برگ هایش حدوداً 6 سانتى متر است. تمامى رویه گیاه، پوشیده از کرک هاى سفید و منشعب مى باشند. گل هاى گیاه مزبور در انتهاى ساقه قرار داشته و به رنگ آبى روشن و ستاره اى شکل اند. میوه گیاه مذکور به شکل فندق و به رنگ قهوه اى تیره است.

گیاه مورد بحث در فرانسه «شکوفه آبى تندرستى» نام دارد.

«پلینى کبیر»، گیاه شناس یونان باستان، در نوشته هاى خود آورده است که گل گاوزبان، داروى غم زداى «هوبر» بوده و او با سر کشیدن معجون گل گاوزبان، تمام غم هایش را از یاد مى برد.

درخواست فراوان براى دستیابى به این گیاه دارویى سبب شد که در سال 1985 کشاورزان انگلیسى، 200 هکتار زمین را به کشت آن ویژه سازند. تا جایى که کشتزارهاى پیرامون شهرها آکنده از گل گاوزبان به رنگ آبى شد که مسافران را به هنگام گذر از جاده هاى کنار مزرعه به شگفتى وامى داشت.

مادربزرگ ها از گذشته هاى دور، گل گاوزبان را از دامن طبیعت جمع مى کردند و به هر بهانه اى دم کرده آن را با شکر به خورد نوه هاى عزیز دردانه شان مى دادند. گل هاى تازه گاوزبان بویى شبیه به خیار دارد و وقتى در آب خیسانده مى شود، یک جور خنکى مطبوع با کمى طعم و بوى خیار به دست مى آید. اگر اندکى آب لیمو و شکر به این نوشیدنى افزوده شود، براى تابستان گرم بسیار دلخواه خواهد بود.

گل هاى گاوزبان که بیش از 1600 گونه اند، در تمامى نواحى معتدل و گرم به ویژه در کرانه هاى مدیترانه به وفور مى رویند. اما گونه گاوزبان دارویى که به آن گاوزبان اروپایى هم مى گویند، از بقیه گونه ها رایج تر و شناخته شده تر است.

منشاء گل گاوزبان، احتمالاً سوریه بوده و سپس از آنجا به سرتاسر کرانه مدیترانه، شمال آفریقا، ایران و بیشتر بخش هاى اروپا راه یافته است.
گل گاوزبان ایرانى

انواع مختلف گل گاوزبان را تقریباً در همه جاى ایران از شمال تا جنوب و از

شرق تا غرب در مزارع، دشت ها، کوهپایه ها و روى کپه هاى زباله در نزدیکى خانه ها مى توان یافت. گل گاوزبان را بخاطر کاربردهاى وسیعش در پزشکى در بسیارى از باغچه ها مى کارند. نوعى گاوزبان که نام علمى اش گاوزبان دارویى است، در اروپا بسیار رواج دارد.

برگ ها و گل ها، بخش هاى مصرفى گاوزبان را تشکیل مى دهند. برگ ها را معمولاً پس از گل دادن در یک روز آفتابى جمع و آنهایى را که کرم خورده و آفت زده اند، جدا مى کنند. گل ها بخاطر داشتن «آلکالوبید تسنین» خواص درمانى زیادى دارند که از جمله ى آنها مى توان به ضد حساسیت، ضد روماتیسم و ضد التهاب بودنشان اشاره کرد. حتى گل گاوزبان را براى پیشگیرى از ابتلا به

سرطان معده و دیابت هم توصیه مى کنند. گل گاوزبان داراى مقادیر چشمگیرى پتاسیم، کلسیم و اسیدهاى معدنى اند. به همین دلیل به عنوان داروى ادرارآور، آرام بخش، مسکّن و نرم کننده از کاربردهاى فراوانى برخوردار است. در فرانسه از آن براى درمان تب و ناراحتى هاى ریوى و کلیوى استفاده مى کنند.

خاصیت آرام بخشى گاوزبان، به سبب آمیزه هاى لعابدار آکنده از نمک هاى معمولى و نیتراته، به دست مى آید. براى مصارف خانگى معمولاً 30 گرم از گل را در 5% لیتر آب جوش دم مى کنند. از این دم کرده که کمى شکر بدان مى افزایند، براى درمان سرماخوردگى مزمن، ضعف، تب و سردرد استفاده مى کنند. در گذشته براى برطرف ساختن یرقان، خارش هاى پوستى و کچلى هم از گل گاوزبان کمک مى گرفتند. امروزه جوشانده این گیاه براى درمان زخم ها و التهاب هاى دهان و گلو، مناسب و مؤثر تشخیص داده شده است.

سایر خواص گل گاوزبان عبارت از ضد درد، ضد التهاب، ضد گرفتگى (اسپاسم)، محرک غدد آدرنال، قابض، مقوى قلب، معرق، نرم کننده مجارى تنفسى، خلط آور، شیرافزا، کاستن از پرفشارى خون، مسهل، مقوى اعصاب و مسکّن بودن آن است.
طریقه و میزان مصرف

دو قاشق غذاخورى پر از گل گاوزبان را در لیوانى آب جوش ریخته و به مدت 20 دقیقه صبر مى کنیم. بهتر است سر ظرف با پارچه یا درى پوشانده شود. همچنین مى شود به جاى این عمل، مخلوط را فقط پنج دقیقه بجوشانیم. پس از آن مخلوط را صاف کرده و بنوشیم.

از جوشاندن طولانى مدت گل گاوزبان بپرهیزید زیرا موجب کم رنگى محلول مى گردد.

از قدیم گل گاوزبان را با لیموى عمانى درآمیخته و با هم به صورت دم کرده و یا جوشانده مصرف مى کرده اند. با توجه به اینکه لیمو عمانى داراى تأثیر آرام بخش است، به نظر مى آید مخلوط این دو داراى اثر کامل تر شده و شاید سبب تقویت اثر به روى هم گردند. جدا از آن، خاصیت اسیدى لیمو سبب خوش رنگ شدن گل گاوزبان مى شود. البته دم کرده یا جوشانده مخلوط این گیاه عمدتاً همراه با نبات مى باشد که آمیزه اى خوش رنگ و خوش طعم ایجاد مى کند.